As aulas de Infantil, Primaria e Bacharelato abriranse a segunda semana de setembro e os sindicatos de educación denuncian a falta de plans de continxencia contra a covid-19 nalgunhas comunidades autónomas.
Lonxe quedan as longas planificacións para a volta ao cole. A pandemia rompeu co modelo habitual de ensino e as comunidades autónomas estudan a menos dun mes como poden incorporarse ao novo período escolar. Infantil, Primaria e Bacharelato inician o curso a segunda semana de setembro e os sindicatos e asociacións educativas critican que varios territorios regresan ás aulas na «vella normalidade», ou case mellor dito, albiscan unha anormalidade organizativa que pode afectar tanto a alumnos, como a pais, profesores, transporte escolar, comedores e resto da comunidade educativa.
Despois dun último trimestre con caóticas clases telemáticas, o ámbito escolar terá que superar unha materia máis: a pandemia, tanto na incorporación física como na adaptación a outro posible confinamento. As medidas de hixiene son a primeira preocupación no sector académico, xa que os contactos terán que reducirse ao máximo posible para evitar a propagación do virus. A redución da cociente de alumnos por clase para respectar a distancia de seguridade implica unha ampliación do espazo e tamén a necesidade de contratación de novo profesorado, pero non todos os territorios reforzarán este persoal.
[Puedes seguir leyendo este artículo en castellano aquí]
Esa é a opción que en liñas xerais barallan a comunidades autónomas, pero se a cuestión complícase quizá habería que recorrer a medidas máis drásticas. Cando se retomen as clases «se é necesario pechar aulas concretas ou colexios concretos terase que facer. Se hai que pechar todos os colexios, valorarase». Así de contundente se mostrou este xoves o responsable do Centro de Coordinación de Alertas e Emerxencias Sanitarias do Ministerio de Sanidade, Fernando Simón.
Esta é unha das maiores dúbidas que planean sobre o inicio do curso (con clases presenciais ou non) que está ao virar a esquina. Pero son moitas máis as preguntas sen resposta que xorden. Algunhas comunidades autónomas recoñecen que o comezo do curso aínda non está claro e que non será ata principios de setembro cando se coñezan todas as condicións nas que os infantes volverán sentar nos pupitres.
Presencialidade ante todo
A idea fundamental en todos os colexios do país é retomar o curso presencial, principalmente nas etapas como Educación Infantil e Primaria. A comunidade educativa aposta por acudir ás aulas, pero o que esixen os sindicatos e as asociacións de nais e pais é a completa garantía de seguridade sanitaria nos centros para evitar o contaxio nos seus fillos e a transmisión aos máis vulnerables da casa. Os equipos directivos e docentes terán que estar preparados para o ensino online no caso dun novo confinamento. Con todo, o Centro Europeo para a Prevención e Control de Enfermidades reflectiu nun informe que a suspensión do curso non tería unha gran repercusión para frear o virus: «Se se aplican medidas apropiadas de distancia social e hixiene, é pouco probable que as escolas sexan contornas de propagación máis efectivos que outros espazos laborais ou de lecer cunha densidade de poboación similar».
A principal defensa para un retorno físico aos colexios é garantir a igualdade de oportunidades entre o alumnado, posto que a educación a distancia visibilizou a fenda dixital e social desde o inicio do estado de alarma. O acordo ao que chegaron os Executivos autonómicos -menos Madrid e Euskadi- co Ministerio de Sanidade radica en que a actividade lectiva presencial adoptarase como principio xeral e por iso as Administracións terán que axuntar todos os «esforzos necesarios». Aquí é onde reside a discusión entre as consellerías e os equipos directivos dos centros de educación públicos a tres semanas do comezo das clases. Os Gobernos delegan a responsabilidade sanitaria na dirección dos colexios e no profesorado sen reforzo orzamentario e sen a necesaria dotación de persoal docente e non docente.
«A día de hoxe o que podemos saber é que a volta ás aulas na inmensa maioría de comunidades non vai garantir unha presencialidade segura, o curso este ano vai empezar coma se non pasase nada», alega o secretario xeral de CCOO Ensino, Francisco García, referíndose a un viable confinamento se non se mantén a hixiene na escola. «Unha volta non segura fainos temer que os centros se convertan nun foco de extensión da pandemia».
Os equipos directivos, os responsables da seguridade
O cumprimento das medidas de prevención dependerá en exclusiva de cada centro escolar. Os directores e profesorado terán que preparar as instalacións para a chegada do alumnado. Entre as normas preventivas, os colexios sinalizarán as entradas e saídas, adaptarán os espazos para poder trasladar máis clases, algúns contarán cunha coordinador covid-19 e outros ampliarán horarios e organizarán o calendario académico en función dos grupos de convivencia que se crearán cun menor número de persoas por aula.
A maioría de comunidades apostou por un protocolo en base a tres ou catro niveles para delimitar a situación epidemiolóxica e saber se é necesario pasarse ao ensino online. Por exemplo, Asturias prevé un nivel de educación presencial, un escenario intermedio-mixto e un terceiro a distancia. Castilla y León e Navarra contemplan distintas situacións e escenarios en función do estado da pandemia. Baleares conta cun plan de acollida e un plan dixital no caso dun confinamento. Pola súa banda, o Goberno de Urkullu en Euskadi contempla distintos niveis na docencia dependendo do estado da pandemia, e apostará polos grupos de convivencia para Educación Infantil e o alumnado de Primaria poderá retirar a máscara se está sentado nos seus pupitres cunha distancia mínima de 1,5 metros.
Un menor cociente de alumnos por aula provoca que o profesorado teña que exercer máis horas e haxa que duplicar as clases. Desta maneira, na Rioja e Andalucía as consellerías prevén desdobrar horarios e facer quendas de mañá e de tarde por cursos e distintos niveis. A segunda comunidade contará cun coordinador covid, tamén Cantabria, cuxa figura exercerá de mediador coa consellería. En Andalucía e Castilla-La Mancha calquera persoa que acceda ao centro terá que realizar o test de coronavirus.
Como consecuencia, estas regras de hixiene e prevención nos colexios tradúcense en máis mestres e máis recursos como produtos desinfectantes, material informativo e de seguridade. Catalunya anunciou a contratación de 8.258 profesores e persoal non docente e as escolas terán unha enfermeira asignada para detectar casos covid, que non estará fisicamente na escola senón no centro de saúde correspondente. Asturias contará con 400 profesores máis e expón un máximo de 20 alumnos por aula en Infantil e Primaria, algo parecido en Castilla y León, cun máximo de 25 alumnos respectando a distancia de 1,5 metros mínimo.
Falta de profesorado para acatar as normas
Noutros lugares o escaso reforzo por parte dos Executivos autonómicos xa tivo as súas consecuencias. En Sevilla dimitiu en bloque a dirección dun colexio e en Galicia as Anpas decretaron a suspensión dos comedores escolares e do Plan Madruga pola imposibilidade de garantir a seguridade sanitaria. A rebelión desembocou en protestas e manifestacións ao longo de xullo e prevese que continúen en setembro, pedindo incluso a suspensión das clases se os protocolos non mudan. Madrid non detallou como desenvolverá o seu plan de continxencia e polo momento contratará a 600 docentes, lonxe dos máis de 5.000 que piden as asociacións de Educación. O mesmo para Galicia, que incorporará, tras longas protestas, 240 profesoras entre os 960 centros educativos de Infantil, Primaria e educación especial que existen na comunidade.
«Os profesores non teñen formación, non lles formaron en cuestións de saúde pública e agora preténdeselles botar encima ese tipo de medidas para as que non están capacitados. Non forma parte do seu catálogo de responsabilidades», continúa García. O profesorado do ensino público practicamente non tivo vacacións porque o curso alongouse ata xullo polo confinamento e actualmente xa está a traballar para adaptarse ás normativas e ao modelo da súa correspondente comunidade.
Sen «negociación real» coas AMPAS e alumnado
Desde as AMPAS as nais e pais non descartan deixar de levar aos seus fillos ao colexio se as medidas de seguridade necesarias non se manteñen, aínda que non todas as familias están na mesma situación pola dificultade para conciliar. A Confederación Española de Asociacións de Pais e Nais do Alumnado (CEAPA), sostén que xa durante o confinamento non se tivo en conta a participación das familias e a falta de instrucións claras “sobrecargou” de tarefas ao alumnado, quedando en evidencia a «falta de políticas de conciliación familiar e laboral» e a «falta de apoio ao alumnado con necesidades educativas especiais».
A responsable nacional de Educación de UGT, Maribel Loranca, explica a Luzes que todo se resume nunha falta de diálogo coas organizacións que representan á comunidade educativa: equipos directivos, docentes, nais, pais e alumnado. «Faltou un acordo global entre o Ministerio e as comunidades para facer da volta unha cuestión máis homoxénea», postula. Tendo en conta a situación epidemiolóxica e o uso das súas competencias educativas, hai comunidades autónomas que teñen un modelo contra a covid-19 máis afianzado e alcanzable para os centros e o seu persoal que outras.
Valencia, a única comunidade cun plan claro
A Comunidade Valenciana é a única Administración cun plan integral de volta ás clases pactado co profesorado e organizacións sindicais, de maneira que as esixencias sanitarias correspóndense coa dotación de persoal por parte do Goberno autonómico -preto de 4.400 docentes- e así iniciativas como as «aulas burbulla» poderán facerse efectivas. Galicia tamén aposta por estes grupos, pero nun principio a Consellería de Educación non pretendía reforzar o persoal, por iso na mesa sectorial de negociación as organizacións representativas plantaron á Xunta.
Por que só Valencia chegou a un acordo de continxencia? Segundo CCOO, as Consellerías de Educación das comunidades autónomas consideraron que «investir diñeiro en educación non merecía a pena», explica García. O Goberno de Pedro Sánchez anunciou a repartición de 2.000 millóns entre os Executivos autonómicos para poder asumir e soportar o retorno aos colexios e universidades, pero segundo critican estas plataformas algúns presidentes «non querían» destinar este orzamento ao ámbito educativo. Aínda así, UGT cre que as comunidades deberían investir desde xa, posto que as axudas aínda comezarán a chegar en setembro.
Un calendario escolar improvisado
Nalgúns territorios a incerteza empapa o curso 2020-2021. En Aragón a alta incidencia de casos covid-19 nas dúas últimas semanas supuxo que a volta ao cole aínda estea por definir. A conselleira de Sanidade, Sira Repollés, declarou en RNE a semana pasada que van «sobre a marcha» porque «ninguén se esperaba unha segunda onda epidémica en xullo e agosto. O comezo do curso prevéxoo complicado», alegou. Nunha liña similar, o portavoz do Goberno andaluz, Elías Bendodo, sostivo que a situación na comunidade «evoluciona de forma favorable» aínda que ata uns días antes non se coñecerá «de certo como se vai a adaptar todo».
Independentemente do debate de se España está inmersa nunha segunda onda ou non, os distintos escenarios en cada territorio marcarán o inicio do curso escolar, xa que a maioría das comunidades recoñecen que haberá que definir chegado o momento un modelo presencial, online ou mixto se a situación o require. Ata finais de agosto non se terminarán de formalizar os plans para a volta ao cole, cando terá lugar a Conferencia de Presidentes, cita que chega tarde para as organizacións educativas.
Este artigo publicouse orixinariamente en castelán en Público como parte dun acordo de colaboración con este periódico. Aquí podes atopar máis artigos de Público en Luzes.
