Un rei democrático é un oxímoro. A democracia non recoñece lexitimidade algunha ao poder das liñaxes e as castes. Obvio: negan a liberdade, a igualdade e a fraternidade. Así que é imprescindible suxeitar ao monarca cunha Constitución: dereitos fundamentais e universais fronte ao libre albedrío real.
O poder monárquico aséntase sanguíneamente, vía xenética e bélica. O sangue azul transmítese con pompa aos vástagos e con infamia aos bastardos. Antes correu plebea e vermella, por milleiros nos campos de batalla. Entrepernas brasonadas, conspiracións palacianas e guerras fratricidas: a tríade monárquica.
Na última restauración borbónica confluíron esas instancias de lexitimación. O Reino de España foi, unha vez máis, froito dun golpe de estado e doutra guerra civil. Esta vez acaudillada por Francisco Franco e bendicida (de novo) baixo o palio da santísima trindade: Deus, Patria e Rei.
O Caudillo fixo saltar aos xenes borbónicos unha casa cando designou herdeiro a Juan Carlos I. Sacou a don Juan do taboleiro e deixou claro canto era o seu poder, designando sucesor ao fillo. Este foi proclamado rei, xuramentándose cos Principios do Movemento Nacional. E se lle «unxíuselle» a coroa cunha «Misa de Espírito Santo» na Igrexa de San Jerónimo el Real.
Con estas vimbias, o investimento para transformar aquel capital simbólico no dun rei democrático foi formidable. O nacionalcatolicismo chocaba de fronte co trío laico das democracias: medios de comunicación libres, sondaxes independentes e urnas soberanas.
Máis aló dos resultados, o significado da enquisa que se publicou o 12 de outubro de 2020 é que a cidadanía esixe que a Monarquía renda contas. Unha inmensa maioría de españois e españolas maiores de 16 anos – o 77,9% – sostén que o monarca poida ser xulgado durante o seu reinado. E o 86% apoia que os bens da Coroa sométanse a escrutinio público. O 71,9 % cre que a Carta Magna de 1978 necesita ser reformada.
A enquisa evidencia, primeiro, que Juan Carlos I fuxiu. Fuxiuse dunha esfera pública democrática antes de render contas #ante ela. Non se exiliou dun goberno republicano disposto a guillotinalo. E, en segundo lugar, a cidadanía retira o cualificativo de emérito ao exmonarca: non quere ou non pode facer valer os seus méritos.
En lugar de esixir luz e taquígrafos, o exmonarca refuxiouse nunha monarquía fundamentalista, machista, racista e corrupta. Alí non pode ocorrer o que aquí pasou. 16 medios, con economías e salarios de subsistencia se coligaron para ofrecernos unha «exclusiva» mancomunada, imposible de lograr por separado.
Estes medios «independentes» demostran selo sufragando a enquisa con achegas dos seus públicos e dándolles voz. Pero sométense e aplican a metodoloxía do propio CIS. A eles e ao resto da sociedade. Tamén aos que se declaran monárquicos e contan con tribunos e plataformas de enorme alcance Cabe maior exercicio de republicanismo laico, sen atadura a credo algún?
O capital simbólico juancarlista é froito, en gran medida, dunha xestión non democrática dos institutos (e recursos) públicos que «fan falar» aos españois. Impúxose a (auto)censura e a xestión opaca da demoscopia (visión estatística). Debuxouse así unha sociedade «inmatura» para manter debates públicos de calado: chegaría de novo ás mans ou alzaría os puños provocando un alzamento militar. Iso deberon aventurar os directores do Instituto da Opinión Pública, que fixo da figura de Juan Carlos un obxecto de estudo preferente.
O IOP, creado en 1963 baixo o control de Fraga Iribarne, auscultaba a un pobo amordazado. En 1977 transformouse no Centro de Investigacións Sociolóxicas, xestionado ao azar do Goberno de quenda ata a chegada de Rodríguez Zapatero. Entón, o CIS abriu os bancos de datos das súas enquisas. É dicir, abriuse «a cociña» das proxeccións con respostas non directas. Medida que repite a enquisa do 12 de outubro. Datos libres para unha cidadanía que se reclama MasterChef: capaz entrar na cociña, onde antes só guisaban os estrategos electorais do goberno.
O IOP foi determinante para fixar o papel da Coroa no tardofranquismo. E o CIS o foi para constitucionalizar a figura de Juan Carlos I, evitando un referendo sobre a monarquía e incluíndoa como prato obrigado no referendo constitucional. Recoñeceuno o propio Adolfo Suárez na entrevista (censurada ata hai pouco) a Victoria Prego en 1995: «os xefes de Goberno estranxeiros pedíanme un referendo sobre monarquía ou república…, faciamos enquisas e perdiamos”, admite o expresidente. “Metín a palabra rei e a palabra monarquía na lei [da Reforma Política de 1977]». Desta maneira, “dixen que fora sometido a referendo xa”, explicaba Suárez.
O CIS deixou de preguntar sobre a Coroa cando a figura plebea de Iñaki Urdargarín encarnou a corruptela rexia. A enquisa do 12-10-2020 dá tamén información para que a Zarzuela acepte unha reforma constitucional, consciente de que se non o fai perderá o (considerable) apoio social co que aínda conta. Ademais, sabe que de non facelo aumentarán as fracturas xeracionais e territoriais dese respaldo. E que, entón, a Casa Real ten data de caducidade: nin sequera un terzo dos enquisados cre que a princesa Leonor chegará a reinar.
Unha vez máis, como na Transición, os exiliados da esfera pública franquista e monárquica contribúen a democratizala. Agora contan con medios e enquisas independentes. Non vai ser tan sinxelo negarlles as urnas. A Coroa e as súas acólitos poderían caer baixo as únicas guillotinas que recoñece a democracia: xornalismo de investigación e de datos libres, con filtracións non oficiais e sondaxes rigorosas, antes e despois do referendo.
