A Coruña.- Fernando Barcia Veiras era socialista e presidente do Comité Executivo de Defensa da República cando o golpe de estado de Franco triunfou en Galicia. Alí apenas houbo guerra porque os fascistas se fixeron co poder en poucas semanas, pero si unha onda de represión con preto de 4.000 fusilados, paseados e desaparecidos.
Cando as noticias daqueles asasinatos e atrocidades dos franquistas empezaron a chegar a Compostela, dous golpistas galegos foron detidos no verán do 36. Cando a cidadanía o soubo, unha multitude comezou a concentrarse diante do Pazo de Raxoi, a sede do Concello, na praza do Obradoiro fronte á catedral, para esixirlles contas e, previsiblemente, linchalos.
Barcia impediuno, saíndo con eles á rúa para acompañalos á prisión e interpoñendo o seu corpo entre os detidos e o xentío que tentaba golpealos.
Cóntao Miguel Paz Cabo en ¡Viva la libertad! La silenciada historia del maestro Fernando Barcia en el Santiago de la Segunda República (Editorial Alvarellos, 2020), unha investigación sobre a vida e a morte dunha das principais figuras da resistencia republicana en Galicia que, sorprendentemente, pasou case desapercibida ata a data.
«Cheguei a Fernando Barcia cando estaba a investigar sobre Constante Liste, tenente de alcalde de Teo», explica Miguel Paz, en referencia ao irmán de Enrique Liste, Líster, un dos máis destacados militares do Exército republicano. «O que máis me chamou a atención foi que Barcia era unha figura completamente esquecida, malia o papel que tivo na defensa da democracia en Galicia e que pertencía a un partido grande na época».
Fernando Barcia, nado en Santiago en 1885, era mestre de escola e desde 1931 ata a súa morte presidiu a Agrupación Socialista de Santiago. Foi un dos fundadores da Federación Galega de Traballadores do Ensino e da Asociación de Traballadores do Ensino, vencelladas á UGT, e dunha asociación antidesafiuzamentos que defendía obreiros e campesiños e que podería considerarse a precursora das actuais plataformas de afectados por hipotecas. En 1934, durante a revolución de outubro, foi un dos primeiros detidos e un dos últimos presos políticos en ser liberado.
«Ademais do seu papel como presidente do Comité para a Defensa da República, outra faceta sorprendente de Barcia era o seu apego aos valores democráticos e á defensa dos dereitos humanos. O feito de que salvase a vida daqueles dous golpistas, poñendo en perigo a súa propia nuns momentos tan axitados, é a mellor proba», engade Miguel Paz.
O feito de impedir a morte de dous fascistas non lle serviu, con todo, para que Franco tivese clemencia coa súa. Foi detido aos poucos días, aínda que liberado por un erro burocrático. Durante case un ano permaneceu agochado na casa dunha curmá na rúa de San Pedro, ata que foi capturado, xulgado e sentenciado a morte. Fusilárono fronte ao cemiterio de Boisaca o 29 de xaneiro de 1938. Morreu berrando «viva a liberdade!».
Barcia negouse a confesarse antes da súa morte dicíndolle ao cura que non tiña nada do que arrepentirse e que non cometera máis delito que defender a democracia, a vida e os dereitos dos explotados e os desfavorecidos. Nunha das tres cartas que escribiu desde prisión á súa muller, Ramona Blanco, e ás súas fillas Fernanda, Genita e Luís Anxo, pedíalles que non gardasen loito por el, senón todo o contrario: «Habedes de utilizar as máis alegres e detonantes cores, porque así non lles dades aos meus inimigos a satisfacción de se aledar coa vosa dor».
En Santiago non hai nada hoxe que lembre a Barcia. Nin un monumento, nin unha placa, nin unha rúa, nin unha mención nin distinción institucional algunha, nin unha liña nos libros de texto dos escolares galegos. «Probablemente porque non era unha figura cómoda para o relato creado durante a transición. El pertencía ao sector de Largo Caballero no PSOE, cuxos argumentos non triunfaron», explica Miguel Paz.
O autor de ¡Viva la libertad! tamén sinala que outra das razóns de que a súa figura apenas fose recoñecida é que quen se encargaron de custodiala e reivindicala foron a súa muller e súas fillas. «Por desgraza, esta sociedade escoita menos ás mulleres, ata para isto», sinala.
Barcia tamén era un defensor convencido dos intereses nacionais de Galicia, que no relatorio presentado na fundación de ATA xunto a Apolinar Torres e Eligio Núñez reclamaba o seu dereito «a rexerse autónomamente» e advertía de que «evitar o problema das nacionalidades é facerlle o xogo ao nacionalismo opresor reaccionario».
Tamén destacou pola súa concepción da educación e da pedagoxía como instrumentos ao servizo da igualdade e a xustiza social. «O problema pedagóxico de Galicia é de solución netamente política. Por iso o mellor mestre da cidadanía galega é aquel que envorque toda a súa actividade, dentro e fóra da escola, para liberar este pobo das súas secuelas seculares, fanatismo relixioso, caciquismo político, usura, escravitude económica, fraude municipal, iniquidades xudiciais, medo ao señorito…», escribiu.
O xoves 14 de abril, por primeira vez, unha institución, o Concello de Santiago, dará un pequeno paso para lembrar a Barcia, patrocinando un roteiro por lugares emblemáticos da República na cidade que partirá ao mediodía desde o Palco da Música do parque da Alameda, onde participou no último mitin en defensa do Estatuto de Galicia, e que concluirá en Boisaca, onde morreu asasinado.
Paz será o guía dese roteiro, e asegura que o que pretende non é só lembrar a Barcia, senón facer del «o cicerone» dun paseo polo que el representa: a defensa dos valores democráticos e da liberdade. «É moi difícil explicar a Segunda República sen falar da represión franquista, pero se só nos centramos na represión, esqueceremos que aquela foi un modelo democrático, cos mesmos problemas que outras repúblicas como a francesa ou a de Weimar en Alemaña, pero un exemplo democrático», conclúe.
