Antucho Seixido: «En Minsk todo o mundo pensaba que Lee Harvey Oswald era un axente dobre»

Pertence Antonio «Antucho» Seixido (Limodre, Fene, 1934) a unha desas familias galegas que tiñan máis preto Bos Aires ou La Habana que Madrid. Neste caso, un anaco de Galicia en Cuba ou de Cuba en Galicia a través dunha estirpe que de xeito canónico uniu as dúas beiras. Da Galicia rural dos 40 á Cuba revolucionaria, da Unión Soviética dos 60 á realidade caribeña posterior, do regreso á terra natal e da aventura familiar en Miami. Unha vida de cambios da que Antucho quere deixar algo estable: unha casa na súa parroquia natal.

Leva Antucho un cuarto de século construíndo coas súas mans unha casa na súa parroquia de Limodre, en Fene. Unha casa cunha fermosa vista á ría de Ares que non está seguro de que lle dea tempo de rematar, aos seus 86 anos. «A min gústame acabar o que empezo», explica teimudo. Quizais sexa un horizonte o centrarse nun lugar para sempre, un centro de gravidade permanente que diría Franco Battiato, para alguén que ten a nacionalidade cubana, española e norteamericana, aínda que o seu acento caribeño o delate. Os seus dous avós emigraran a Cuba e falábanlle ao pequeno Antucho do país, o que acendía a súa imaxinación. As palabras e algunhas moedas de prata que anos despois comprobaría como boas. O seu pai marchou alá con 12 anos, algo que non era estraño a comezos do pasado século no país. Dos nove irmáns, sete emigrarían á illa. Antes de morrer con 40 deulle tempo de ser armador alá, ter un par de barcos nos que pescar no golfo de México e regresar cada certo tempo a Galicia onde casou cunha veciña. Tiveron seis fillos e coñecía a cada un nas viaxes de volta, ao tempo que «encargaban» o seguinte. Finalmente regresaría a Limodre cando un furacán caribeño acabou con familiares, os seus barcos e a esperanza.

«O curioso –destaca Seixido–, é que o noso pai, que xa lograra a cidadanía, nos inscribira como cubanos no consulado da Coruña. Víase que a pesar de todo confiaba en que teriamos máis futuro na illa que aquí. De feito, cando marchei traballar para alá con 17 anos embarquei en Vigo e un garda civil mirou para o pasaporte e dixo: «Estes cubanos de Fene que nunca estuvieron en Cuba mucho me joden!». Eu, aprobara dous anos antes o exame para entrar nos estaleiros de Astano, pero acabei marchando co meu irmán Sindo que montara alá, con axuda familiar, un taller de mecánica industrial que acabou converténdose nunha fábrica».

Foto Kiko Delgado

Antucho cita unha figura importante na súa biografía, o seu irmán maior Gumersindo «Sindo» Seixido(1922-2018), mestre de taller en Astano, enlace na guerrilla antifranquista (colaborou con referentes neste eido como FoucellasGayosoSeoane ou o seu veciño Xan de Xenaro), compañeiro no equipo de xadrez do Che Guevara ou director de revistas cubanas especializadas como Mantenimiento (da que saíron 27 números). Escribiu ademais unhas interesantes memorias e o libro de relatos A gloria é un afiador(Ediciós do Castro, 1992). A súa peripecia está sintetizada no libro do seu amigo Xosé Neira VilasGuerrilleiros (Ediciós do Castro, 1991) que conta a fuxida de Sindo en 1948 por media España, que daría para outra película redonda de Jean Pierre Melville: desde Astano na ría ferrolá ata Port Bou, en Girona, cruzando a fronteira con Francia en piragua nun mar entolecido. E de Francia a Cuba. Establecido como empresario na Habana acabará chamando para traballar con el tanto a Antucho como ao irmán máis novo, Roxelio «Geluco», así como a un cuarto, Marino, que regresaría para montar unha fábrica na súa parroquia. Coa chegada da revolución os tres primeiros acadarán postos de relevancia no Goberno cubano: Sindo, director de mantemento do Ministerio de Industria; Geluco, vicedirector de Industrias, e o propio Antucho, de Recursos Hidráulicos.

Antes, a vida dos Seixido pasa pola ausencia do irmán maior que provoca que a garda civil os amole con insistencia nesa miserable posguerra: «Cando Sindo escapou molestáronnos durante moito tempo ata que se convenceron de que fuxira a Francia. Estou véndoos chegar a casa a calquera hora cos fusís por diante e mirando nas camas ou no faiado. Miña avoa, que era unha muller de carácter e foi quen nos criou cando morreron os nosos pais, discutía moito con eles. Non se achantaba».

Aínda que foi pouco, moito proveito tirou Antucho do colexio local de Limodre, a típica escola de indianos feita con cartos cubanos. «Alí os mestres falaban en castelán pero curiosamente aprendíannos obras de teatro en galego», lembra Antucho e recita unha longa pasaxe con acento cubano dalgunha daquelas pezas que aínda conserva na súa excelente memoria. Logo chegaría o difícil exame para entrar nos estaleiros de Astano como aprendiz, que aproba con 15 anos, pero onde pouco está, xa que a presenza do irmán maior na illa caribeña facilita a súa marcha. Faríao nunha travesía de 31 días no buque Monte Ulía.

Dos barcos feneses ás máquinas cubanas, Antucho non para de traballar para a empresa familiar. «Tiñamos moitos clientes, entre eles imprentas. Nós amañabamos as de publicacións moi populares na Cuba dos 50 como BohemiaCarteles ou Vanidades», comenta. Desa época lembra Seixido que «a pesar de que os 50 foron un tempo de moito auxe da construción, había a outra cara: enorme descontento e moito paro, condicións de traballo moi duras e protestas dos estudantes». Tralo triunfo revolucionario en 1959 Antucho considera estudar Mecánica despois das facilidades que anunciou o Che para quen quixera facelo. «Na Habana non había esa disciplina, así que cunha bolsa de estudos fun á universidade de Santa Clara. Pero entón, o Che insiste en que hai que controlar os recursos hídricos da illa polos ciclóns, crear encoros, etc. Así, cando eu xa ía para segundo curso chega á universidade, alá por 1961, Faustino Pérez, director de recursos hidráulicos do goberno, e pide voluntarios para quen queira ir á Unión Soviética estudar enxeñería hidráulica. E eu, que sempre fun un entusiasta, apunteime».

Seixedo na Praza Vermella en 1966

Así que a comezos dos 60 desde Santa Clara e La Habana un grupo pioneiro de rapaces cubanos marcha cara a Unión Soviética en plena guerra fría. «Desembarcamos en Kaliningrado, nun barco chamado Baikal, como o lago. Chamoume a atención que as tapas dos sumidoiros estaban escritas en alemán porque claro, aquilo fora a Prusia oriental, a Königsberg de Kant», recorda. Despois da chegada a Moscova, infórmanos de que primeiro terían que aprender ruso, e o seu grupo iría á cidade bielorrusa de Minsk. «Levamos unha vida tranquila, aprendendo a lingua rusa. Un profesor local fíxonos unha recomendación: que botaramos moza, por suposto rusa, para practicar o idioma. E eu fíxenlle caso. Coñecín a unha rapaza nova, Galina, moi culta e sensible que resulta que estudaba no Instituto de linguas estranxeiras, pero falaba español mellor ca min!  O seu pai era un coñecido escritor bielorruso, Yanka Bril, que foi premio estatal da URSS. Foi a mellor profesora posible para entender o pobo e a lingua rusa».

Cando Antucho lembra o ambiente que viviron na cidade, relata o que recorda dun estraño personaxe coñecido na historia do século XX con quen entraron en contacto. «Nesa época o campus de Minsk no era moi grande, e logo dun tempo soábache moita xente. Viamos moito a un tipo norteamericano que andaba por alí, indo a actos e preguntando moito. Non sabiamos que facía, porque era plena guerra fría e os rusos tiñan sospeitas dos estranxeiros, imaxínate dun norteamericano. A nós, por exemplo, líannos a correspondencia aínda que teño que dicir que nunca tivemos problemas con eles. O caso é que comentamos o tema co delegado da nosa embaixada, un tal Vázquez, que curiosamente anos despois chegou ser cónsul cubano en Santiago de Compostela. Este dinos que tiveramos coidado co norteamericano, porque pensaban que era un espía dobre, para ianquis e soviéticos. Eu coincidín algunha vez, porque buscaba o trato cos cubanos e falaba un español perfecto. Pregunteille onde o aprendera díxome que en Bolivia, a saber se fora certo. Logo resultou que un día fomos ver un ballet, o famoso O lago dos cisnes de Chaikovski, e alguén do noso grupo encontrouse cunha coñecida súa, Marina. Falei con ela e díxome que me ía presentar a súa parella, o norteamericano. Recordo que os dous comentamos á vez que xa nos coñeciamos. Veríao en total unhas tres ou catro veces, non máis. Pero xa digo que non lle inspiraba confianza a ninguén.

Lee Harvey Oswald e Marina Prusakova coa súa filla June en Minsk, en 1962. Foto The U.S. National Archives and Records Administration

Pasou o tempo, deixamos de velo e un día, a finais de 1963 estabamos mirando na televisión o do asasinato de Kennedy. Cando puxeron as imaxes do asasino, ou suposto asasino, todo o mundo deu un chimpo: aquel Lee Harvey Oswald era o americano que nós coñeceramos, e a súa muller era certamente Marina (Prusakova). Recordo que comentamos que o tipo tiña que ser o que nos dixera o delegado, un axente dobre. Pasou moito tempo e logo non falamos máis do tema, pero recordo que alí ninguén tivo dúbida desde o primeiro momento sobre que aquel home era a quen nós coñeceramos. Quedamos pampos».Unha sacudida no medio dunha existencia calma na capital bielorrusa: «Fóra diso a vida para nós era moi agradábel. Faciamos moitas viaxes e visitabamos as repúblicas bálticas en tren, durmiamos onde podiamos e insisto en que nunca nos molestou a policía».

Logo de aprender ruso, os mozos cubanos son enviados a Uzbekistán. Na cidade de Tashkent foi onde estudarían enxeñería hidráulica. Alí Seixido e os seus compañeiros viviron un suceso terrible en abril de 1966: un tremor de terra de 5,1 graos seguido de varios máis destruíu boa parte da cidade. Morreron oficialmente 200 persoas e quedaron sen fogar 300.000. «Nós estabamos nunha habitación e non nos pasou nada. De feito eu estaba esperto e vin como nunha película como se ía abrindo a parede, sen temor, como unha fantasía. Pero foi terrible. Tiveron que reconstruír completamente a cidade, incluída a nosa facultade, e nós botamos unha man, claro». Nesta época, Antucho fixo varias viaxes a Moscova porque alí, como bo galego, tamén tiña familia. «Un curmán meu, Andrés Pena, que traballaba en Radio Moscova. Era de San Xoán de Piñeiro, en Mugardos. O pai fora un mariño republicano e mandárano para alá como neno da guerra. Foi un encontro moi emocionante», recorda.

De regreso a Cuba, Seixido comeza a traballar para o Ministerio, sempre como xefe de algo ata chegar a director de recursos hidráulicos e iso que non estaba afiliado ao PCC. «Non, pero por iso nunca me deixaron de nomear director ou xefe», sinala. Tempos nos que non faltaban asesores de fóra da illa. «Sempre os houbo: soviéticos sobre todo, pero tamén búlgaros, etc.». Por cuestións de traballo, Antucho regresou nun par de veces á URSS, e por cuestións técnicas e culturais, a Hungría e Checoslovaquia onde comproba «que aos rusos non se lles quería nada ben, había moito rancor polas intervencións que alí fixeran no 56 e no 68».

Volvendo a Cuba, tempos de ilusión como os recorda o fenés: «Todos nós apoiamos a revolución, a loita, porque o país o demandaba. Logo a ilusión vala tendo e mantendo a pesar das dificultades, que houbo moitas. Pero a ilusión a min duroume moito ata que os problemas se fixeron evidentes, aínda que xa sei que non todo o mundo o veu así porque hai procesos históricos que non son lineais, de marcha atrás para coller impulso». No seu caso, apunta coa distancia temporal e física: «Claro que vexo erros na revolución. A min molestoume ter que pedir permiso para regresar a Galicia, non me gustou e creo que foi un erro da revolución non deixar saír á xente. Facíase polo temor á marcha de técnicos», explica.

Un mundo que se complica coa desaparición da URSS, que supón máis dificultades para Cuba. Antucho decide deixar esa etapa atrás, «sentín que xa cumprira, e quixen volver». Verbo do sentimento de nostalxia, saudade ou busca de raíces reflexiona Seixido: «O emigrante que ía a América era distinto que o europeo, polo menos nesa época. Eu só regresei un par de veces en máis de corenta anos, as pasaxes eran moi caras e longas, xa non falo do avión que só era para ricos. Por certo que na primeira, en 1956, fixen a viaxe de ida e volta no famoso buque Santa María, que anos despois secuestraran Pepe Velo e Henrique Galvâo en protesta polas ditaduras ibéricas e rebautizaran Santa Liberdade. Ben, o caso é que sei de xente que ía a Bélxica ou Alemaña que regresaba cada ano ou case. Alá desenvolves unha nostalxia inmensa. Coñecín a xente que nunca volvera e levaba máis anos ca min. Ese pouso notábase. Eu sentino, e por iso volvín a Galicia e quixen recuperar un tempo, volver integrarme como cando novo».

Foto Kiko Delgado

Desde 1993 viviu e traballou na Coruña e na comarca de Ferrol, máis preto da parroquia natal de Limodre, onde comezou el só a construír a súa casa. A familia botou uns anos na Coruña pero a súa muller acaba aceptando un traballo en Miami. «Era para a revista dunha curmá súa. Ao principio mandáballe artigos desde aquí sobre a casa de Picasso na Coruña ou sobre Concepción Arenal, por exemplo. Pero a posibilidade de facer máis cousas animouna. Logo marcharía a miña filla cos netos e eu xa máis tarde, para axudalos e botar unha man onde puidera», comenta. Un novo cambio vital que o leva a solicitar a nacionalidade norteamericana e adaptarse a un mundo co que non contaba. «Quixen volver a Cuba pero nunca o fixen. Gustaríame moito pasear polas rúas da Habana como un turista. No entanto acabei en Miami e integreime sen ningunha queixa, como fixen sempre alí onde fun. Sempre me pareceu que había que estar no sitio, coñecer os costumes, a historia e a xente. Ese para min foi o xeito de vivir», mantén. O da marcha a Miami poderá levar a alguén a equívocos, así que desfagámolos: «Eu non marchei a Miami, eu volvín a Galicia. O de Miami foi moi posterior. De todos os xeitos a xente que vexo hoxe alí, moito máis nova, está por cuestións exclusivamente económicas, buscan unha vida mellor e a ideoloxía xa non conta como antes».

Mentres falamos, chégalle a Antucho un camión cunhas portas para o andar superior e déixoo. A ver se remata a casa de Limodre dunha vez, colocando esas portas que el sempre foi quen de abrir e que o levaron cara a onde quixo ir, no ronsel dos Seixido de Limodre.

Foto Kiko Delgado
cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail