Muxía, Apocalypse Now

Primeiro ardeu o santuario da Virxe da Barca a causa dun raio. E ás dúas semanas, un temporal batía de novo contra a contorna e rompía, de paso, a Pedra de Abalar. Unha década despois de que o Prestige tinxise de negro a súa costa, o mar volve poñer a localidade coruñesa no seu lugar: no límite da existencia.

Nun momento de sosego e tranquilidade, cando nada esperaba que puidese perturbarme, chegou a min a sensación da destrución do meu mundo, o territorio dos meus elementos vitais: o físico, o cultural, o sentimental e o da memoria. O espazo onde moi neno sementou en min a necesidade da liberdade. O primeiro relato sobre a busca da liberdade que lembro foi o que miña nai nos contaba ás miñas irmás e a min, cando con catro anos atopouse soa na súa casa de Muxía, porque a miña avoa saíra un momentiño, e decidiu fuxir saltando por unha xanela, vivía nun baixo, para ser atopada aos poucos minutos. Ese relato sinxelo pero moi simbólico dunha nena que foxe do medo á soidade, e ao tempo aproveita para intentar coñecer mundo, quedou na miña memoria, para estar sempre chamándome dende o subconsciente para que busque a liberdade.

No cemiterio mariño de Muxía están enterrados os meus pais, pero tamén moitos muxiáns, homes e mulleres, aos que teño escoitado moitas veces con atención, buscando aprender deles como ser na vida alguén con dignidade e con amor. Claro que cando neno e mozo non sabía que buscaba na súa compaña, na dos homes e mulleres do mar, pero atraíame ese sentimento de seres libres, esa necesidade de escoitar relatos da busca da liberdade que miña nai sementara en min, porque saír ao mar é sempre unha forma de buscar a liberdade. Ir buscar o peixe ao centro do misterio do mar é unha forma de ir na busca da liberdade para toda a familia do mariñeiro, e ademais sendo en Muxía, cun mar nada amable, é unha aventura onde os homes e as mulleres xogan a propia existencia nunha loita a corpo descuberto contra a forza da natureza.

Na fin do 2013 e o nacemento do 2014, dous acontecementos cubriron Muxía co manto da traxedia. Un o 24 de decembro, cando a tempestade fixo que un raio queimase o santuario da Virxe da Barca, destruíndo por completo o seu interior. E poucos días despois o mar, furioso, volveu romper a pedra de abalar e o muro que se levantaba diante do santuario. Foi entón cando sentín que isto era o inicio da destrución total do meu mundo, pero foi un sentimento estraño, porque me fixo sentir un profundo orgullo do meu territorio, porque sei que Muxía existiu sempre no propio límite da existencia, e saben os homes e mulleres de Muxía vivir neses espazo cun certo virtuosismo que fai que eses límites da existencia sexan precisamente as bases dos seus signos de identidade máis propios. Ao cabo, pensei: unha nova traxedia vén facernos máis nosos, máis muxiáns, e a facernos sentir con máis intensidade parte dunha mesma tribo, e ao mesmo tempo máis solidarios co resto do mundo que nos mira sufrindo.

Estas dúas últimas traxedias son precisamente iso, as últimas dunha longa lista no tempo, nós séculos, pero cómpre falar das máis recentes, sen esquecer as dos naufraxios neste mar que parece amar tanto aos mariñeiros que dá a sensación de querelos para el só, e anda sempre á procura de encerralos no seu leito profundo. Muxiáns hai cos que teño compartido tempo e palabras demoradas, sentimentos e abrazos, que xa non volverán do mar. Os seus corpos están perdidos nalgún lugar da profundidade mariña, e as súas fillas, fillos, mulleres, nais e pais seguen valentes vivindo na nosa Muxía, que nunca esquece a ningún dos seus náufragos. Pero esta é unha traxedia tan profunda que debemos gardar na nosa intimidade.

Hai algo máis de dez anos que a negra sombra do Prestige veu soprar o seu profundo alento de destrución sobre Muxía, pero non pola propia traxedia en si da desapiadada contaminación mariña, cos mariñeiros en terra sen poder gañar a liberdade e o peixe. Dende o punto de vista pesqueiro o Prestige non foi a máis terrible das traxedias. Hai só tres décadas Muxía tiña unha frota de máis de corenta palangreiros e hoxe quedan só seis. A destrución sistemática e planificada da frota pesqueira galega, artellada por políticas dos gobernos da propia Galiza, do Estado e de Europa, é a verdadeira traxedia do noso mar e da familia mariñeira, moito máis alá do chapapote que tinxiu de espanto as nosas costas, e tivo en Muxía o seu epicentro. E a  traxedia máis íntima e sentida que trouxo o fuel do Prestige estivo na inmensa sensación de incomprensión que tivemos que padecer os muxiáns, e cando un pobo se sente violentamente incomprendido entra no risco da propia incomprensión e isto é o inicio da destrución da identidade, e a falta de identidade é a morte dun pobo.

Miles de voluntarios viñeron axudarnos a limpar as nosas rochas, e o agradecemento é sincero e profundo, pero houbo voluntarios que non tiveron o interese en coñecernos e comprendernos, limparon as nosas rochas sen coñecer quen somos nin saber da nosa secular cultura mariñeira, e logo marcharon permitíndose criticarnos sen coñecer as nosas motivacións. Agradecemos aos voluntarios que traballaron con nós, e queremos aos que nos comprenderon, pero non podemos querer aos que non quixeron comprendernos e logo cos seus xuízos de valor sen fundamento sementaron a incomprensión e puxéronnos moito máis en perigo que o ghalipote, pretendendo predispoñer ao mundo contra a nosa identidade.

Reflexionar sobre esta identidade tráxica que cada certo tempo nos fai obxecto, ao noso pesar, das miradas do mundo, porque mariñeiros nosos morren no mar, un barco enche de veleno a nosa costa, arde o santuario ou a Pedra de Abalar fende pola forza terrible do mar, non sei se para alguén máis ten utilidade pero para min serve para coñecernos mellor, coñecerme mellor, e dar elementos ao mundo, a quen queira escoitar, para comprendernos, e incluso amarnos.

O que resultará evidente é que a nosa vida xira de maneira determinante ao redor do mar e da cultura mariñeira. Muxía é antes que nada unha tribo de mariñeiros, e se os nosos antepasados decidiron asentar neste lugar de partida inhóspito, asediado por un mar bravo coma poucos e decontino batido por un vento case infernal, sería por algún motivo ben xustificado, pero que nós non podemos descifrar, só apreciar certas cuestións que nos parecen próximas ao motivo central, e intuímos que este motivo será a cerna da nosa identidade e de por que Muxía ten un certo halo de centro espiritual de Galiza. Pero tamén somos conscientes de que os misterios son indescifrables. Non aspiramos a coñecer o noso propio misterio, tan só a ser quen de vivilo da maneira máis plena. Ese misterio que nos permite vivir nos límites da existencia, coa chegada cada certo tempo de traxedias que se presentan como anuncios da nosa apocalipse pero acaban sendo materia nutricia da nosa identidade.

No mar está a clave. Toda traxedia aquí vén do mar. Se ben o raio que fixo arder o santuario da Barca veu do ceo, chegou un día en que todos os ollos dos muxiáns estaban postos nun mar tan bravo que ameazaba con tragar a vila. Este poderoso mar puido asustar os primeiros poboadores de Muxía, pero aínda asustándoos o que máis produciu neles foi unha admiración hipnótica, que séculos despois segue exercendo nos nativos e en moitos veciños que chegaron de lonxe para quedar. Hai en Muxía un destacado grupo de pintores que decidiron afincar, Alexandro, Detlef Kappeler ou Yoshiro Tachibana, e todos teñen no mar unha importante fonte de inspiración, como os pintores nativos, Xervasio Sar e a miña irmá Viki Rivadulla, dos que é imposible explicar a súa obra sen falar da influencia do mar, e os que aquí escribimos facémolo case sempre do mar. Así que o mar, sen dúbida, co seu misterio, cativou os homes e mulleres que chegaron a esta fin do mundo hai séculos, e a pesar da súa bravura ou precisamente por ela quixeron quedar.

Porque vivimos sempre mirando aos ollos a este mar, e porque nos facemos a el para traballar somos o que somos. Hai que formar parte dun misterio para ter o valor de traballar este mar.

Volvendo á miña memoria teño que contar que sempre dixen que amo o mar e a cultura mariñeira polas mulleres do mar, máis que polos propios mariñeiros. De neno fascinoume unha imaxe que levo gravada no máis íntimo de min: as mulleres que a media tarde agardaban no porto a chegada dos barcos, as mulleres dos mariñeiros. Fixábame nelas cada día véndoas agardar, non era consciente do que ía crecendo en min, pero agora sei que era o meu amor polo mar, o que elas me transmitiron no amor polos seus mariñeiros, alí paradas mirando o mar, agardando.

E no mar tamén está a lenda do barqueiro que está na nosa orixe de tribo. O meu pai, J. E. Rivadulla Porta, que no seu labor de historiador estudou a cultura histórica de Muxía e as súas orixes, fascinounos coa súa teoría sobre a orixe do culto á Virxe da Barca, que segundo o relato cristián apareceulle a Santiago Apóstolo, no que hoxe se coñece como a Punta da Barca, vindo polo mar nunha barca de pedra, a que hoxe chamamos a Pedra de Abalar. O meu pai falábanos do relato do barqueiro que levaba as almas dos mortos ao lugar da súa morada eterna, na cultura galega a Illa da Eterna Xuventude, ou Reino de Hades na cultura grega, coñecido por Caronte, en grego antigo «Χάρων Khárôn», que lembra o nome dun monte á entrada de Muxía que se chama Chorente. E en diversos escritos da cultura grega antiga aparecen referencias á nosa costa coa denominación «Dukita mere» que significa rexión dos mortos, seguramente influídos pola morte do sol no horizonte desta costa, identificándoa como o lugar a onde se encamiñan as almas para atoparse co barqueira que as trasladará a súa morada eterna. E na lenda tradicional a barca de Caronte era de madeira pola noite, para levar as almas dos mortos, e polo día transformábase en pedra. Así que no relato do meu pai a Pedra de Abalar fora considerada polos antigos poboadores da nosa costa como a barca de Caronte ou Chorente, e polo tanto a Punta da Barca en Muxía como o lugar onde as almas de todos os mortos tiñan que embarcar para ser trasladados polo barqueiro á Illa da Eterna Xuventude. E pode que por isto Muxía atraia moitas miradas, porque no interior de cada home e muller está escrita a herdanza da crenza de que inevitablemente chegará o día en que non quedará outro remedio que vir a Muxía para embarcar.

O noso misterio está no mar, no mar que traballamos, no mar que non podemos deixar de mirar, no mar onde temos amigos e familiares descansando, no mar polo que Chorente levará un día as nosas almas. O mar que nos fai vivir no límite da nosa propia existencia. Mar que amamos a pesar das traxedias que nos provoca porque sabe namorarnos. En realidade os muxiáns non somos outra cousa que seres eternamente namorados, e pode que realmente sexa esta a cerna do noso misterio.

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail