A Coruña.- O CEO de Altri, a multinacional portuguesa que quere construír unha macrofábrica de celulosa en Palas de Rei, asegura que a súa empresa non traballa alí onde non é benvida. «Non investimos en espazos onde as comunidades onde nos integramos non queren as nosas instalacións», dixo José Soares de Pina (Oporto, 1967) o pasado 3 de xuño nunha rolda de prensa en Santiago, apenas unha semana despois de que máis de 20.000 persoas se manifestaran contra Altri en Palas.

Había pouco que a Xunta sacara a exposición pública o permiso solicitado pola compañía, que desvelou que o que a planea construír, ao contrario do que afirmaba o relato de greenwashing que construíu para calar a contestación social que presumiblemente ía enfrontar, non é unha biofábrica verde de fibras téxtiles ecolóxicas. Trátase dunha planta con capacidade para producir, literalmente, 400.000 toneladas ao ano de pasta de celulosa e 200.000 de lyocell, un tecido artificial elaborado a partir de pasta de madeira de eucalipto.

Desde entón producíronse numerosas protestas contra Altri en toda Galicia que puxeron de manifesto o rexeitamento non xa da Ulloa e de Arousa, a comarca que alberga a ría máis rica en marisco e onde desemboca o río ao que a fábrica verterá os seus residuos, senón de boa parte da sociedade galega, que xa sabe o que é convivir cunha celulosa. Ence instalouse hai máis de 60 anos en Pontevedra e aínda segue alí, a pesar de que apestou durante décadas a cidade con emisións nauseabundas e arrasou a súa ría con verteduras de lodos e mercurio. A cidadanía con algo de memoria está en estado de alarma ante a previsible carga contaminante e o enorme impacto paisaxístico, económico, cultural e social que tería a fábrica.

Con todo, a pesar da constatación de que a súa empresa non é benvida en Galicia se vén da man dese proxecto, o chief executive officer –director xefe executivo, CEO nas súas siglas en inglés– de Altri segue empeñado en sacalo adiante, aínda a risco de faltar á súa palabra.

Enxeñeiro civil graduado en Nova Jersey

Segundo relata el mesmo na web da empresa, Soares é un enxeñeiro civil graduado en Estados Unidos que empezou a súa carreira traballando en proxectos de rehabilitación de monumentos, como o da Torre de Belem de Lisboa. Foi unha etapa curta, de apenas dous anos, porque con só 27 fichou como director comercial en Portugal de Dow Chemical, a multinacional da industria química onde se formou como profesional e foi ascendendo ata chegar a director de estratexia e desenvolvemento de negocio da división de Asia-Pacífico.

Dow Chemical xa era unha das maiores industrias químicas do mundo, quizá a máis coñecida. Foi a que comprou os activos de Union Carbide Corporation (UCC), responsable dunha das peores catástrofes da historia recente da humanidade: máis de 25.000 persoas morreron e preto de medio millón resultaron feridas a principios de decembro de 1984 na cidade india de Bhopal, por unha fuga nunha planta de UCC que liberou á atmosfera decenas de toneladas de isocianato de metilo, un tóxico empregado na fabricación de pesticidas.

Soares traballou para Dow Chemical en Portugal, Alemaña, Suíza e Estados Unidos, viviu a súa fusión con outro xigante químico, Rohm&Haas, e encargouse das súas filiais e divisións de pesticidas en Estados Unidos e en Asia. Alí viviu a nova fusión con DuPont Corporation, que deu lugar á que é hoxe a maior empresa química do mundo.

A finais de 1998, Dupont viuse envolta nun soado escándalo cando se soubo que durante anos contaminara con toneladas de verteduras de ácido perfluoroctanoico a subministración de auga da localidade de Parkesrsburg, en Virxinia Occidental, envelenando unhas 70.000 persoas e provocando miles de casos graves de cancro en humanos e sacrificios masivos de gando enfermo. Mark Ruffalo está inmenso no papel de Robert Bilott, o avogado das vítimas, en Dark waters, a película dirixida por Todd Haynes en 2019 que ficciona aquel caso.

Engano coa conivencia das autoridades

A peli narra como DuPont enganou durante lustros os veciños do pobo coa connivencia das autoridades ambientais do Estado, negando unha e outra vez as evidencias da súa perigosa forma de actuar. O cinema nunca foi benevolente coa industria química, e o certo é que a industria da celulosa é industria química. En febreiro de 2020, tras 15 anos en Dow Chemical, Soares de Pina converteuse en CEO de Altri.

Durante moitos anos a compañía formou parte de Cofina, hoxe Medialivre, o maior grupo de comunicación de Portugal, do que o futbolista Cristiano Ronaldo é o principal accionista. Altri segregouse do grupo en 2005, pero os seus propietarios seguen sendo os mesmos que fundaron e aínda posúen importantes participacións no grupo editorial: Ana Rebelo de Carvalho Menéres de Mendoça, co 19,6% das accións de Altri a través do holding Promendo Investimentos; João Manuel Matos Borges de Oliveira, dono do 18,7% a través de Caderno Azul SA; Paulo Jorge dous Santos Fernandes, do 15,9% a través de Actium Capital SA, e Domingo José Vieira de Matos, co 13,8% en mans da súa firma de investimento VDM Capital SA. Medialivre, a cuxo capital seguen vinculadas esas sociedades, edita cinco periódicos e nove revistas de papel.

Altri, que xa produce 1,2 millóns de toneladas de celulosa ao ano nas súas tres fábricas de Portugal, tivo en 2024 uns beneficios antes de impostos de 218,3 millóns de euros

Altri produce cada ano 1,2 millóns de toneladas de pasta de celulosa para papel nas súas fábricas portuguesas de Figueira da Voz, Vila Velha de Rodao e Constância. A primeira localidade ten 60.000 habitantes, pero as outras dúas, como Palas de Rei, roldan apenas os 3.000. O ano pasado rexistrou récord de ingresos, máis de 855,3 millóns de euros, cun beneficio antes de impostos de 218,3 millóns. A inmensa maioría procede da pasta de celulosa para papel. Altri asegura que o que pretende en Galicia non é iso, senón un negocio pechado de economía circular que nutra de fibras ecolóxicas a industria téxtil local. Con todo, desde Inditex a Bimba e Lola, xa son varias as compañías que se desmarcaron da posibilidade de ser os seus clientes.

Volvendo a Soares de Pina, foi quizá a súa experiencia en Dow Chemical a que o levou a ter claro que a industria da celulosa necesita combater a imaxe negativa que arrastra. É dicir, branqueala, como se fai a pasta de papel. Con el ao mando da empresa, a compañía branqueouse repentinamente de verde, se se pode expresar así: creou centros de biodiversidade e de interpretación da natureza; defínese como «xestora» para describir a súa división madeireira, que non fai outra cousa que plantar, tallar e devorar eucaliptos; e asociouse a compañías de enerxías renovables eólicas e solares para antepoñer os prefixos «bio» e «eco» a todas as súas actividades.

Máis «greenwashing»

Coa fábrica de Palas, Altri usa o mesmo greenwashing. En febreiro de 2022, logrou que o Parlamento de Galicia aprobase por unanimidade cos votos de BNG e PSOE unha proposta do PP que presentaba o proxecto como unha biofábrica téxtil non contaminante. O 26 de abril dese ano, só tres días antes de abandonar Galicia para dirixir o PP estatal, Alberto Núñez Feijóo recibiu a Soares de Pina no seu despacho oficial para garantirlle o apoio sen fisuras da Xunta, que días despois herdaría Alfonso Rueda, para que Altri optase aos 250 millóns de euros de financiamento europeo que pretende e que dependen do Goberno que Feijóo pensaba ía gañar pronto.

O CEO non quixo deixar cabos soltos: encargou a tramitación administrativa das licenzas e as axudas comunitarias ao consultora Acento, fundada por José Blanco, exministro socialista de Fomento e exportavoz do PSOE no Parlamento Europeo, e Alfonso Alonso, exministro de Sanidade e expresidente do PP de Euskadi. Blanco é natural de Palas, e en Acento, especializada en lobby, están tamén o exministro de Traballo do PSOE Valeriano Gómez, a exeurodeputada e exsecretaria xeral dese partido Elena Valenciano, e a exsecretaria de Estado de Comercio co PP Elena Pisonero. Tamén Esteban González Guitart, fillo de Esteban González Pons, portavoz do PP no Parlamento Europeo e vicesecretario da executiva de Feijóo.

En Galicia, Soares de Pina asociou a Altri con Greenalia, a empresa de renovables en cuxo consello de administración sentan exconselleiros de Industria e Medio Ambiente do PP na Xunta. Tamén se aliou con Abanca, Reganosa e Naturgy, que serán previsiblemente os seus principais soportes financeiros e de subministracións enerxéticas, a través da sociedade mixta Impulsa Galicia, cuxo accionista maioritario é a Administración autonómica. A Xunta de Rueda négase a facer público o contido do acordo que Altri e Impulsa Galicia, baixo o Gobiero de Feijóo, asinaron en 2021 pouco antes de enganar o Parlamento de Galicia co suposto proxecto verde de fibras téxtiles ecolóxicas.

A produción de pasta de celulosa e de papel é un proceso químico complexo que emprega compostos como sosa cáustica, dióxido de cloro, anhídrido acedo, carbonato de calcio, sulfato de aluminio, auga osixenada, acedo peracético, peróxido de sosa, ácido sulfídrico, sulfuro de hidróxeno e dióxido de xofre, entre outros. Para a pasta de madeira destinada ao lyocell tamén se emprega óxido de amina, un produto moi tóxico para o medio ambiente e a saúde humana.

Ignorancia e oportunismo político

Soares de Pina mantén a súa campaña de greenwashing e asegura en cada entrevista que concede que a súa factoría non afectará nin a un nin á outra, que todo é froito da manipulación de quen se opón a ela por ignorancia ou por oportunismo político. O certo é que o seu proxecto prevé instalacións que soan a todo menos a sustentabilidade: tres caldeiras para o tratamento da madeira –1,2 millóns de toneladas anuais de eucaliptos–, dous turboxeradores eléctricos, un forno de cal, unha planta de regasificación, unha cheminea de 75 metros para expulsar á atmosfera gases e cinzas, tres plantas químicas e depósitos para producir, manipular e almacenar compostos químicos…

Ademais, levantará xunto ao Camiño de Santiago, a escasos metros de granxas e vivendas e dunha zona protexida de Rede Natura, doce quilómetros de tubaxes de ida e volta e centros de bombeo para sacar auga do Ulla e devolvela depurada, pero aínda contaminada e a unha temperatura de 27 graos. Desaugará no encoro de Portodemouros, afectado desde hai anos por unha severa contaminación por nitratos que dá lugar a episodios recorrentes de proliferación de cianobacterias –as mesmas que asfixian o Mar Menor en Murcia ou o encoro das Cunchas na Limia, en Ourense–. O estudo de impacto de Altri non analiza a reacción combinada dos nitratos de Portodemouros cos residuos químicos que verterá.

A fábrica de Altri terá tres caldeiras para madeira, dous xeradores eléctricos, un forno de cal, unha planta de regasificación, unha cheminea de 75 metros, tres plantas químicas e varios almacéns de compostos tóxicos

Esa é outra, porque o proxecto presentado á Xunta asegura que Altri sacará diariamente do Ulla unha cantidade de auga equivalente á destinada ao consumo humano da maior cidade de Galicia –Vigo, 300.000 habitantes– e case ao de toda a poboación da provincia de Lugo –325.000–, e que só devolverá o 65% do caudal extraído nas condicións citadas no parágrafo anterior. Soares promete que a fábrica non terá unha afección relevante sobre o río porque a cantidade de auga que detraerá do seu leito, a pesar do que prevé o seu propio estudo de impacto ambiental publicado no Diario Oficial de Galicia, será moito menor.

Resulta difícil crer o CEO, porque ata o de agora foi incapaz de explicar as contradicións entre o que el di e o que calquera cidadán pode ler nos documentos oficiais. Como os que recollen que quere optar aos fondos europeos destinados a proxectos de descarbonización cando a actividade da súa fábrica suporá a emisión á atmosfera dunha cantidade de CO2 equivalente á polución de máis de 21.000 turismos.

Parvos e películas

Está gravado. Soares de Pina díxoo naquela rolda de prensa do 3 de xuño de 2024 na que tamén afirmou que Altri non quere investir onde non é benvida. O curioso é que tanto el como os seus investidores dan a impresión de non darse conta de que ninguén en Galicia, salvo os seus socios políticos e financeiros, saúda a súa presenza. Quizá o CEO pensa que o resto dos galegos son manipulables, ou parvos, ou que viron demasiadas películas sobre os desmáns da industria química ao estilo Dark waters. Non parece o caso. Máis ben, sinxelamente, defenden o seu territorio, a súa natureza e o seu modo de vida. E, ollo!, eles si que son xente de palabra.