Leva mal o mundo dos mass media que se cuestione toda a súa faramalla retórica liberal arredor da prensa como fiscalizadora do poder e que se apunte ao que en verdade son hoxe os grandes conglomerados mediáticos: actores políticos de primeira orde, de propiedade privada e non sometidos a escrutinio popular. Plataformas cunha capacidade inmensa para condicionar que temas se introducen —e con que nesgo— na axenda da política institucional e que temas fican radicalmente fóra de plano. Por iso se agradece a aparición entre nós dun libro como A construción mediática do conflito. O caso de Resistencia Galega (Axóuxere, 2020), de Helena Domínguez García. Máis, se cabe, cando acabamos de asistir a unha vitoria popular coa absolución-recurso da fiscalía-desistimento final, do proceso político emprendido contra os 12 militantes de Ceivar e de Causa Galiza no seo da chamada Operación Jaro.
O texto en cuestión foi orixinalmente unha tese académica e, se cadra, o que se lle pode apoñer ao artefacto é que conta cunha insuficiente edición no seu paso ao formato ensaio. O descompensado do número de páxinas dedicadas a xustificar os puntos de partida teóricos en comparación co espazo que se dedica propiamente ao tema sobre o que pretende iluminar o libro, non beneficia en nada unha proposta que funcionaría mellor cunha exposición máis resumida da literatura teórica e cunha extensión global máis reducida.
En calquera caso, a análise do tratamento dese animal mitolóxico chamado Resistencia Galega en dous grandes medios do establishment, ABC-Galicia e La Voz de Galicia, e o seu cotexo coa abordaxe do asunto por parte do medio comunitario Novas da Galiza, conserva o seu interese. As conclusións de Helena Domínguez afortalan empiricamente o que xa se podía intuír a nada que nos acheguemos á opinión publicada cun mínimo de espírito crítico: os dous grandes medios citados actuaron, no affair Resistencia Galega, como propagandistas das políticas do Estado. Amplificaron a violencia e arremeteron, con ela como excusa, contra gobernos autonómicos, tamén contra o central, non afíns. Aproveitaron o asunto para desprestixiar toda expresión pública do nacionalismo galego. Fomentaron esa retroalimentación perversa do «marco terrorismo» consistente nos autos de fe das condeas da violencia e das mocións en concellos. Ocultaron outras formas de violencia exercidas polo sistema xudicial, policial e mediático sobre os activistas. Silenciaron voces provenientes dos colectivos sociais e empregaron mecanismos de desinformación, o que prexudicou a asociacións como a Fundaçom Artábria ou a Gentalha do Pichel. Este xeito de achegarse ao fenómeno Resistencia Galega impediu unha aproximación máis guiada polo afán de comprender que de xulgar e evitou a análise de calquera motivación ideolóxica, social ou cultural. En suma, di a autora, «o fenómeno Resistencia Galega amosounos o normalizadas que están as prácticas de manipulación nos medios de comunicación galegos.»
Flâneurs da catástrofe
A nova novela de Manuel Darriba, A Realidade (Xerais, 2021), é un híbrido de xéneros marcado por unha posta en escena condensada, falta de todo o accesorio e protagonizada por unha parella de personaxes de pathos un tanto beckettiano. Ganzúa, un escritor fracasado, e Daniels, un médico bebedor para quen «a ciencia non aluma gran cousa». Ambos asisten coma observadores circunspectos aos estertores do mundo. A guerra de clases entre os Cotrosos e as Hordas é cruenta pero estes dous outsiders de ética escéptica limítanse a percorrer as rúas entre suicidas, espectros e a certeza de que tampouco a muller e o amor redimen. Malia a vontade experimental, a novela desenvolve tropos bastante clásicos (algúns, coma o do escritor fracasado, un tanto manidos). Os dous personaxes principais, profetas sen audiencia, únicos conscientes da auténtica catástrofe que se aveciña, forxan a súa amizade no medio do caos.
Ante o Ganzúa de Darriba, veñen á mente as reflexións de Benjamin sobre Baudelaire. Se este era un poeta que —nos albores da fetichización da mercadoría que refulxía nas galerías e pasaxes do París decimonónico— pairaba sobre as multitudes e as súas circunstancias desde o seu parnaso poboado por prostitutas, demos e sucidade e fomentaba o escapismo a través dos paraísos artificiais, o personaxe creado por Darriba trátase dun escritor que, no colapso do capitalismo, adopta a técnica do éxodo e da non resistencia como xeito de confrontar a rebelión dos ecosistemas. O malditismo, a bohemia, o flâneurismo e o nihilismo da Jeunesse dorée desencantada coa revolución de 1848 recupérao Darriba para perfilar o seu protagonista. Unha subxectividade que «aborrecía os discursos de salvación» porque «xa oíra bastantes» e que asegura que «A Historia e todo o que implica —expectativas, mitos, programas…— resúltame tan allea como o poder». Con toda a lóxica, este desprezo á idea de Historia reinstala a temporalidade medieval da Fortuna, mencionada na novela como «A Fantástica Roda». Ganzúa é un ser de volta de todo e asolagado no Spleen que di ter espertado do ideal no que cría para entregarse ao imposible reinado postideolóxico que S. Zizek chama «o deserto do Real».
Na súa propia nave dos tolos, este trasunto de filósofos peripatéticos que son Daniels e Ganzúa, navega a crecida das augas e a disolución da civilización. Capean a apocalipse, o dioivo universal, xuntos, o que constitúe a única concesión da novela á esperanza nun Nós.
Cando as augas recúan, moito tempo despois, uns arqueólogos atopan dous corpos, un a carón do outro. Semella que a morte os sorprendeu falando entre si. Coa palabra na boca. Son Daniels e Ganzúa. Apenas dous granciños de area anónimos na inmensidade dos ciclos temporais do eterno retorno. Vestixios insondables dun ser humano que, malia todo, segue a ser un ser social.