Cando os que serían coñecidos como Barcos da Liberdade (Sinaia, Ipanema, Mexique…) pasaban, dende Francia, á altura da costa galega, a xente xuntábase na cuberta para cantar o himno galego e botar ao mar nunha botella unha mensaxe escrita na lingua galega. Era a primavera de 1939. Quen viaxaban nos Barcos da Liberdade eran náufragos da historia. Sobreviventes da guerra contra a República española na que o Leviatán do Eixe nazi e fascista ensaiou toda a maquinaria de destrución e terror no que de verdade sería o primeiro episodio da Guerra Mundial. Daquela, eses pobos náufragos do Rodo Ibérico ben que advertiron da barbarie, fixéronlle fronte durante un tempo heroico e foron abandonados na loita, con moi poucas excepcións solidarias. Unha delas, quizás a máis sobranceira, polo compromiso incondicional malia a distancia xeográfica, foi México. Hai tempos en que o máis revolucionario é un abrazo. E iso foi o que fixo un dos gobernantes máis decentes do século XX, o presidente dos Estados Unidos Mexicanos, Lázaro Cárdenas, a quen Florencio Delgado Gurriarán lembrou en poético epitafio como «o noso Tata Cárdenas». O que significaba ese abrazo? Ofrecer un fogar a quen foran desposuídos de todo, agás do cárcere, o patíbulo ou a cuneta por ese réxime canalla que acabou chamándose franquismo. Esas mensaxes en botellas lanzadas ao mar á altura de Fisterra estaban escritas en idioma galego. Naquel tempo, Galicia era o que Jack London chamou «un pobo abismado», referíndose á humanidade desesperanzada. Mais quen viaxaban nos Barcos da Liberdade facían, con esa ofrenda ao mar, un xesto universal. Nese intre, a lingua galega, como dixo Isaac Bashevis Singer do yidish, cando recibiu o Nobel, foi «a lingua sabia e humilde de todos nós, o idioma dunha humanidade asustada e esperanzada». E ese foi o espírito da xente do éxodo que chegou a México. Levaron o mellor de si na equipaxe baleira: a conciencia solidaria, o libre pensar, a paixón polo saber, a vontade creativa, e a coraxe de non dar consentimento á fatalidade e xermolar unha nova vida. E así fixeron. Emerxer do abismo. Reconstruír a vida persoal e colectiva. O mellor de Galicia, da súa historia, é en gran parte unha obra da diáspora, da emigración e o exilio. O pobo do abismo emerxeu mundo adiante. E en México floreceu en xeracións, comprometidas con Galicia e coa nova patria do afecto. Tiñan razón as Irmandades da Fala cando se comprometeron a facer da cultura galega «unha célula de universalidade». Non era un lema máis. Aquelas botellas seguen mar adiante, levando unha mensaxe de abraio e de esperanza.