A Coruña.- Suso Díaz nunca che deixaba pagar a conta se quedabas con el nos restaurantes de menú de Santa Cruz, en Oleiros, onde vivía. Lémbrano quen o coñecían de preto, e a verdade é que non facían falta moitos encontros, nin demasiado frecuentes, para sentirse moi próximo a el. «Estás a falar cun xubilado de Astano», adoitaba dicir con sorna indisimulada cando se apresuraba a non deixarche botar man da carteira para ser el quen abonaba a comida ao terminar a sobremesa.

Nesa frase, tan curta como convincente, asomaba o seu carácter xeneroso, e tamén era unha especie de meme da súa propia historia persoal e da do seu país. No fondo, que un obreiro do sector naval, fillo dun carreteiro dunha aldea de Guitiriz emigrado a Cuba, se xubilara coa mesma pensión máxima ca un xuíz, un médico ou un alcalde, e puidese pagar o convite aos amigos e mesmo aos recentemente coñecidos, enchíao de orgullo. Era o mellor resumo da súa vida, dedicada á loita sen descanso pola xustiza e a igualdade.

Suso Díaz (Ferrol, 1944), exdirixente de CCOO en Galicia, pai da vicepresidenta segunda e ministra de Traballo, Yolanda Díaz, e batallador tenaz pola recuperación da memoria democrática ata os seus últimos días, faleceu o pasado martes na Coruña vítima dun cancro que padecía desde hai varios anos. O seu sindicato lembrou nunha nota a relevancia da súa figura na defensa dos dereitos dos traballadores e a súa implicación en todas cantas causas xustas se requiriu o seu apoio, xa fose para acudir a unha manifestación feminista, presentar un libro sobre os represaliados ou financiar un crowdfunding para o novo disco dunha banda punk.

«Era un exemplo de conduta, de compañeirismo e de estoicismo, un home inusualmente xeneroso que nunca deixou de loitar polas súas ideas e de ofrecer a súa axuda a quen llo pedía», lembra José Manuel Sande, exsenador e colaborador de Díaz filla no Ministerio de Traballo. «Era a memoria viva da xeración que sacou adiante a democracia neste país», subliña.

«Mira, é o pai de Yolanda»

Durante aquelas comidas nos restaurantes de menú en Santa Cruz, a Suso facíalle graza que a xente rumorease na mesa contigua: «Mira, é o pai de Yolanda». Porque durante anos foi ao revés, e desde que a hoxe vicepresidenta tiña apenas uns anos de idade e o visitaba no módulo de presos políticos do cárcere da man dun garda de prisións, era ela a quen miraban murmurando con admiración: «Mira, é a filla de Suso, o de Comisións».

Suso, o de Comisións, contaba tamén que nunca se sentiu especialmente valente por todo o que arriscou nos anos da loita antifranquista naquel Ferrol do Caudillo de finais dos 60 e principios dos 70, onde, recentemente amencida a súa adolescencia, empezou a traballar de aprendiz nos estaleiros e a implicarse na batalla clandestina contra o franquismo, nas reunións ás agachadas do sindicato e do Partido Comunista.

Nin sequera, dicía, lle parecera que fose unha actitude épica ou coraxuda negarse a pagar a multa que lle impuxo a ditadura por participar nas revoltas, a pesar de que tiña muller, dous fillos pequenos e unha bebé recentemente nada, e que se non o facía, ían metelo outra vez en prisión. Dispoñía do diñeiro, pero nin por un instante se lle pasara pola cabeza pagar. Paradoxalmente, naquela época convulsa a liberdade gañábase no cárcere, e para el, a súa familia e os seus compañeiros non se trataba dunha cuestión de valentía, senón de dignidade.

A morte de Suso, en certo sentido, deixa un pouco orfas aquelas xeracións de traballadores e traballadoras que sustentaron a transición desde abaixo, non desde os despachos, e que hoxe observan con pavor como se dilúe no discurso político a conciencia de clase que alisou ese camiño, o que eles e elas construíron golpe a golpe da policía franquista, verso a verso en consignas das manifestacións e nas protestas rueiras contra a tiranía.

«Que diría Suso hoxe?»

«Suso era un tipo extraordinario, tan cabezón como dialogante, tan bravo como cariñoso, tan federalista como galeguista», lembra Antón Gómez Reino, exdiputado de Podemos no Congreso e quen compartiu cos Díaz os outros anos convulsos das mareas galegas. «Sobre todo era un defensor dos avances da humanidade, que máis aló das diferenzas poñía sempre por diante a unidade das esquerdas. De verdade, non como mera táctica, senón como práctica sindical, política e vital», engade. «Onte [polo martes, o día da súa morte] pensaba canto necesitamos esa perspectiva e esa sensibilidade hoxe, ante o abismo ameazante que se aveciña. E pensaba: ‘Cada vez que caiamos nas nosas pequenas mezquindades, vou preguntar: Que diría Suso hoxe?’».

Suso tamén era un melómano apaixonado, que procuraba non perderse nin un concerto da Sinfónica de Galicia, á que estaba abonado, e que consentía unha completísima colección de vinilos de jazz e de música clásica na súa casa, moi preto do mar, nun municipio onde desde hai catro décadas goberna unha agrupación veciñal independente liderada por un alcalde que non se sente insultado cando o chaman comunista.

Aínda que nunha entrevista con Luzes-Público hai uns anos Suso recoñecía que se aburría un pouco en Santa Cruz, onde non quedaban moitos amigos cos que falar de política, que era a afección que máis gozaba, quizá lle gustaría saber que quen o admiraban nunca falaban de política sen referirse a el. E que nunca esquecerán a sorte que tiveron de compartir aquelas comidas de menú nas que se sentía orgulloso de que xa só o recoñecesen como o pai da súa filla, e nas que nunca deixaba que outro pagase a conta. Tiña unha soa, sinxela e poderosa razón para facelo: «Estás a falar cun xubilado de Astano».