Luísa Villalta (si, en galego escríbese con acento) é a autora homenaxeada nas Letras Galegas 2024. Naceu na cidade da Coruña (e si, en galego e en todas as linguas escríbese «A», póñase como se poña a RAE), igual que Isabel Faraldo, candidata á Xunta de Galicia por Podemos. Mesmo foron ao mesmo instituto, o famoso Eusebio da Guarda. A primeira naceu no 57; a segunda tenos agora.

A escritora cultivou o teatro, a poesía, a narrativa, o ensaio, a tradución… Mesmo era titulada superior de violín, como ela sempre o chamaba. A política, antes de selo, tivo que poñerse a traballar moi nova para axudar na súa casa. Ambas se sacaron unha oposición como forma de asegurarse o porvir: a cultura do esforzo, se tes que ascender desde unha familia de orixe humilde, e a cultura, a secas, son dúas formas de gañar a vida que rozan o misticismo no noso país.

Que terá que ver Faraldo e o seu partido cunha escritora que faleceu prematuramente en 2004 con só 46 anos, preguntaranse. Parece que nada máis aló dunha serie de casualidades non tan insólitas (A Coruña é a segunda cidade máis poboada de Galicia). Pero as eleccións, sexan cales sexan, ocúpano todo. Atrás quedan épocas nas que estar en campaña non era un estado perpetuo; agora son un animal parasitario, unha especie invasora. Colonízano todo. Así que non é de estrañar que, repasando a obra de Luísa Villalta para a efeméride, en plena campaña electoral, a mente estableza conexións con Podemos que doutro xeito xamais se darían.

A súa primeira peza para teatro foi Concerto para un home só, pero o chiste é demasiado fácil, non me refería a iso. O seu poemario Ruído, porén, é certeiro desde o seu título ata as partes en que está dividido, pasando polo verso que, como diría o colectivo poético Ronseltz, me deu unha «pedrada na cabeza»: Hora é de fartura e adormecemento.

Diremos… é o título da primeira parte, e hai que dicir que fartas e cansas podería ser o lema das persoas de esquerdas deste país. Este ano votan por primeira vez os e as nadas entre o 23 de xullo de 2005 e o 17 de febreiro de 2006: tiñan pouco máis de cinco anos cando ocorreu o 15M. O «non nos representan» quizá lles soe de oídas, e tampouco viviron a ilusión de ver xurdir eses novos partidos que viñan cambialo todo, a asaltar os ceos. Podemos ascendeu de forma fulgurante e acariñou o sorpasso ao PSOE. Rozouno coa xema dos dedos, pero non puido agarralo ben e caeu tan rápido como subira. Isabel Faraldo estaba aí: é militante do partido desde a súa creación en 2014. Un ano despois, Podemos apoiou a confluencia Marea Atlántica e arrebatáronlle a alcaldía do concello da Coruña ao PP. Case nada.

O partido, a nivel estatal, xa case non ten representación en ningún parlamento autonómico; nos que máis, en Catalunya (ían con Comuns) e Euskadi. Na outra comunidade histórica, Galicia, chegaron a conseguir seis de 23 escanos nas xerais de 2015, e 14 de 75 (segunda forza máis votada tras o PP e, por tanto, líder da oposición) nas autonómicas dun ano despois. En ambos os casos presentáronse baixo as siglas da coalición En Marea. Hoxe? Nada. Cero.

Pero esta non é a historia dunha ruptura, senón de varias e moi soadas Roturas, que é o título da segunda parte do poemario. En Marea, integrada por Anova, Podemos Galicia e Esquerda Unida, xa non existe desde 2020. Anova reconciliouse co Bloque Nacionalista Galego e Esquerda Unida, partido do que saíu Yolanda Díaz, vai con Sumar Galicia. Na nosa comunidade replicamos o que pasou no resto do Estado: Podemos queda cada vez máis só.

No caso destas eleccións autonómicas, os seus propios militantes votaron non concorrer a elas baixo as siglas de Sumar, a pesar de que a dirección do partido asinara co de Marta Lois un preacordo. En consecuencia, o proxecto de Isabel Faraldo foi o elixido para presentarse aos comicios co 54,5% dos apoios fronte ao 45,5% da candidatura non oficialista, a de Charo Varela.

A agora candidata por Podemos á Xunta tamén tivo as súas propias «roturas»: en 2019 volveu presentarse con En Marea no concello da Coruña, pero non saíu elixida. Un ano despois si conseguiu a súa acta de concelleira ao dimitir un compañeiro, pero decantouse por un «cesamento temporal da convivencia» e Faraldo preferiu converterse en edil non adscrita ao grupo parlamentario.

Chegaron a acusala de tránsfuga, algo que ela sempre negou. Nas municipais de 2023 o cesamento temporal confirmouse permanente e presentáronse dúas candidaturas: por unha banda, Anova, Verdes Equo e varios independentes da Marea; por outro, Podemos con Esquerda Unida e Alianza Verde. Ningún dos dous conseguiu representación.

Outra cousa non, pero Podemos resistente é abando. Faraldo tamén

Se aínda non se perderon, vaiamos cos Ritos de resistencia, a terceira parte. E é que outra cousa non, pero Podemos resistente é abondo. Faraldo tamén: administrativa do Servizo Galego de Saúde (Sergas), foi representante sindical durante dez anos e en 2005 fixo unha folga de fame para conseguir a equiparación das administrativas do devandito servizo ás do resto de administracións da Xunta. As enquisas non llo poñen fácil agora tampouco: ningunha prevé que entren no parlamento galego, onde non están desde 2019.

A última parte do poemario é O terceiro son. Di nel Villalta que «O terceiro son sobrevén nos breves pero intensos momentos de harmonía». O que soa ultimamente en Podemos son as dimisións dalgúns dos seus outrora máis coñecidos responsables territoriais, como Jaume Asens en Catalunya ou Antón Gómez Reino en Galicia. Precisamente este último dixo na súa carta de despedida que «son malos tempos para a unidade». Se algunha vez os tempos foron bos e harmoniosos, desde logo resultaron breves.

No seu tempo libre, Faraldo le ao seu veciño Manolo Rivas. Gústanlle O lapis do carpinteiro e A lingua das bolboretas, dous clásicos. Non sabemos se lle deu tempo a ler Materia, da súa tamén compañeira de cidade Yolanda Castaño, Premio Nacional de Poesía do 2023. Nel a poeta aborda, entre outras cousas, a renuncia a ser nai: «A xente devece por multiplicarse. / Eu, / dividiríame» (A xente ansía multiplicarse. / Eu, / dividiríame). Está claro que Podemos non renuncia á Xunta, pero o espazo da esquerda máis xa non se pode dividir.