O vello que mira pola ventá pode que vira unha muller pequena. Unha muller pequena nunha terra de xigantes. Unha muller con gorro de inverno e corpo de nena camiñando coma se tivese unha perna de madeira, un deses dispositivos dos que escribira o meu avó no seu diario de 1917 cando, con 14 anos, viaxou a La Argentina, moitísimo antes de que a Xunta Militar fixera desaparecer tantísima xente. Cunha caligrafía doutro mundo, escribira meu avó que as patas de reposto foran o único que pariran as guerras: «orfos e pernas de madeira». Pode que si. Pode que o vello que estou mirando mirarme, mentres fago todo o que podo por camiñar, tiña que estar precisamente aí, ao outro lado da ventá, para que eu puidera miralo de volta e observalo mentres me observa ata que tropezo e logo tropezo aínda máis, e dou con este pensamento.

Camiño malamente nesta tarde escura por unha aldea alemá coa perna esquerda encorsetada nun mecanismo recomendado por un ortopeda de apelido Marx. Con ese artefacto que me protexe dun óso do xeonllo inundado de dor e, tamén, dun líquido que ninguén soubo dicirme de onde vén. Fixeime en que a arquitectura das casas novas, cuspidiñas unha ás outras, deprimíanme dunha maneira insólita. Decateime de que, aínda sentíndome pirata en terra estraña, non podería ser isto o motivo da tristeza que sinto. Non pode ser que esta sombra que me encolle o espírito veña só deste lugar tan ben deseñado, tan ben feito, tan normativo, tan anónimo que ten unha alma de suburbio norteamericano. Dun xeito inesperado, reparei en que acabo de terminar de ler La llamada, a novela-reportaxe de Leila Guerriero sobre a vida de Silvia Labayru e, máis concretamente, sobre o seu secuestro e tortura na ESMA pola Xunta Militar arxentina. Daquela Labayru tiña 19 anos e estaba embarazada de cinco meses. Fora membro dos Montoneros, un grupo de guerrilleiros que loitaban contra a ditadura. Fora unha moza de clase media-alta, filla de militar, sobriña de militares e neta de militares.

Coxeando por unha paraxe tan despersonalizada, construída tras a guerra que a deixara aplastada como unha folla mollada, pensei como debe ser iso de que un tipo vestido de uniforme que fala coma ti e vén da mesma terra ca ti te torture, te viole e faga co teu corpo o que lle pete. Pensei como debe ser iso de parir con 19 anos sobre a mesma mesa onde unhas semanas antes te torturaran. Este libro-reportaxe está tan ben escrito que, por momentos, pódese pensar que estás a ler unha obra de ficción. Con todo, non é unha reportaxe triste ou moi difícil de ler, como podería ser debido ao tema que trata, senón ao contrario. A vida desta muller, Silvia Labayru, contada por Guerriero (ou como ela mesma lla contou a Guerreiro) fai que teñas ganas de vivir. A narrativa provoca ganas de saír correndo ás présas (aínda co xeonllo fundido e a perna envolta neste mecanismo) para encher a mochila de catro cousas, marchar voando á estación do tren e, dende aí, saír a recorrer o mundo. Tan estarrecedora, tan fermosa e, ao mesmo tempo, tan obxectiva e periodística é a prosa magnética de Guerriero que se fai imposible deixar seu libro, aínda que o tema se poida meter baixo a pel e deixarte rumiando imaxes que, ás veces, é mellor non pensar nelas.

Chamoume moito a atención a incrible capacidade desta xornalista para retratar con semellante precisión os momentos máis dramáticos da vida de Labayru. Non quero desvelar moito deste libro de lectura imprescindible, pois o conto non é só o sen sentido das torturas e a brutalidade dos militares; é moitísimo, pero moitísimo máis. É tamén a historia do pensamento tendencioso ou cadrado da esquerda montonera. É a historia dunha muller que comezou a vivir nun mundo violento e patriarcal dende moi cedo e que logo, no exilio, nunha terra que parecía recibila coa promesa dun abrigo, a fixo sentir coma unha leprosa, como unha pirata fóra do mar, como ese acusón lamecús da clase. Con todo, o libro non é unha desesperanza. É un recordatorio de que temos que ter os ollos ben abertos e o corazón disposto a abrazar o imposible. Trátase de vivir, de non deixar de querer facelo e de amar os amigos sempre, aínda cando parezan o peor de todo.

O inmenso traballo de Leila Guerreiro e a calidade da súa narrativa fixéronme sentir ata celos. Ese sentir que me fai parar de ler por uns segundos por estar segura de que o que estou a devorar é unha obra mestra, un clásico, neste caso, do xornalismo. O libro e a súa estrutura gustáronme tanto que botei moito de menos a miña primeira e case esquecida profesión: xornalista. Decateime de que houbo un tempo no que eu tamén fun xornalista. Cando estaba na Complutense aprendendo «a profesión máis perigosa do mundo» (sei que iso se pode aprender), o que máis me fascinaba eran as reportaxes longas sobre unha persoa. O que sempre gocei, aínda que tamén fora sempre o que máis medo me daba, era facer entrevistas. Nas entrevistas, pensaba eu, o entrevistado cóntache unha historia, un conto, e depende de ti e da túa pericia que o suxeito se sinta cómodo e que así conte a «verdadeira historia».

Ás veces, La llamada fai que te preguntes se o que estás a ler é verdadeiramente o que pasou ou é o que os entrevistados (amigos ilustres, mozos e familiares de Labayru que viviron esa época) lembran que pasou. O certo é que a narrativa fai que te mergulles nas historias que conta cada un, aínda que nalgún momento se contradigan. Con todo, é precisamente iso, a contradición, o que se conta sen contar e o que queda fóra das páxinas, o que fai a historia máis real e, sen dúbida, verdadeira. Neste librazo, Guerriero non só fai unha anatomía de quen foi e de quen é Silvia Labayru, senón que dá unha lección de xornalismo ao tempo que retrata unha lección de vida.