Convido a tomar asento a todos e todas as que premeron nesta ligazón pensando que ían atopar aquí algo diferente. A este sempre agradecido espazo viñemos hoxe falar de Ferrol, a máis deostada das urbes galegas. Viñemos falar, por extensión, de Ferrolterra, con toda a idiosincrasia do conxunto. Ferrolterra, quinta provincia e nunca barrio pobre da Coruña, como moitos defenderon nesa confusión daniña entre rivalidade futbolística e aversión entre dúas vilas que, no fondo, moito teñen en común.

A fortuna non se lembrou de Ferrol no reparto das grazas e dos dons dos que presumen outras cidades galegas, ou, polo menos, na percepción que a poboación (e, ás veces, ata os seus propios veciños) teñen delas. Da Coruña non falo porque non podo ser obxectiva, pero é innegable que quedou co monopolio da autoestima; Vigo carga coas singularidades da cidade industrial e co exemplo da loita obreira; Ourense ten a lexitimidade histórica no seu papel da construción do país a través das achegas das súas figuras; Compostela é o centro administrativo, cultural e ata alegórico do país; Pontevedra é un modelo urbanístico para o mundo; e Lugo é pura desfrutonía e realismo máxico. E, para sermos honestas: a quen non lle presta Lugo?

Tocoulle a Ferrol, pois, cargar co monopolio dos tópicos negativos e ver amplificada a súa cara escura, dona para moitos do relato que arrodea a cidade. E é inxusto porque, se ben hai un Ferrol militar, un Ferrol do Caudillo, non debemos esquecer que hai tamén unha burguesía compostelana que arrecende a xeitos medievais e a beatas de abnegación xudeocristiá, e unha Coruña sinistra que aínda hoxe se nega a deixar atrás as prebendas obtidas nas ceas en María Pita naqueles veráns de ministros en Meirás. A esas zonas escuras das outras cidades non lles deixamos, porén, facer tanto ruído, e moito menos copar un espazo central no relato dun todo e opacar coas súas sombras as moitas luces das nosas identidades. Porque sabemos que non é xusto, e, sobre todo, que non é certo.

Con Ferrol somos moito menos xenerosos, sobre todo os seus veciños máis próximos, e creo que xa toca reparar esa inxustiza histórica. Porque eu penso en Ferrol e non penso en traxes amidonados condecorados con trapallada honorífica prendida no peito, que os haberá, nin penso en militares paseados baixo palio a carón do bispo, que xa os houbo. Penso en Ferrol e vexo máis alá.

Penso en Ferrol e penso en Amador e Daniel prendendo coa súa morte unha semente. Imaxino o último pensamento de Xaime Quintanilla antes de ser fusilado. Penso nos tantos ramos de flores ofertados na memoria da Clase Obreira Galega no barrio de Recimil, e penso en todas as cifras do 10 de marzo de 1972 que mesturan detidos, despidos, perseguidos e represaliados, mais nunca sometidos. Penso na porta cega e tapiada de Bazán e nos miles que nunca chegaron ás Pías. Penso en Moncho Reboiras fuxindo polos tellados e caendo abatido por unha salva de tiros «ao aire», monumento á mala puntería disfrazado de suicidio.

Penso en Sari, Fina, Victoria e Manuela collidas da man nunha cela da prisión provincial da Coruña, e en todas as compañeiras do metal vogando a escuras na clandestinidade contra o medo e a incerteza, e penso en Ánxela Loureiro contando a historia de todas para que non a devore o tempo.

Penso en Ferrol e poño a orella, e non escoito marchas militares e vivas ás pantasmas do pasado; escoito a Mercedes Peón quitando música dos ferros dos estaleiros de Navantia e rendendo tributo sonoro a toda esta homilía. E se penso no estritamente simbólico, penso antes no petroleiro Arteaga debaixo da grúa pórtico de Astano debuxando o skyline da veciña e irmá Fene que na silueta impertérrita do Arsenal Militar que onte fixo de tumba para tantos «traidores a la patria».

E penso que moito lle debemos a aquel movemento nado na ditadura nos estaleiros de Ferrol e de Fene, e penso que moi mal llelo pagamos todos estes anos. Cavilo tamén no moito que deixo sen contar, xa tantas veces contado polos seus orgullosos veciños, e no importante que é que estas historias volvan ser mil veces narradas. Porque vive en Ferrol un Ferrol orgulloso, unha veciñanza que coñece e reivindica esta memoria, a quen parece que os residentes das cidades mellor tratadas polo relato lles impedimos sacar peito cando sobran os motivos. Semella que hai a quen lle amolan os esforzos por facer prevalecer este relato agochado por enriba da pátina resesa que gañou a pugna polo discurso. E, para quen pense que non nos compete, saiban que este desprezo histórico noso garda unha triste consecuencia: canto máis insistimos na idea dese Ferrol do Caudillo, máis llelo agasallamos de novo.

No tópico máis inxusto de todos, o do feo Ferrol, non paga a pena nin entrar. É evidente que está sustentado por aqueles que tiran de caricatura e nunca camiñaron as súas rúas esbozadas con escuadro e cartabón ou polos segredos do Ferrol da ilustración, que nunca levantaron a vista cara as molduras modernistas do barrio da Magdalena e non saben nin lles importa que é iso das Meninas de Canido.

É imposible negar o feito de que Ferrol adormece dende hai cinco décadas nunha «longa noite de pedra» nunca prevista no abrente daquela fatídica reconversión naval. Porén, moito máis perdeu o Imperio Romano, reducido a escombro e cinza nos seus estertores, e aos veciños mediterráneos ninguén lles nega a pervivencia das xestas pasadas, e moito menos a pegada da súa memoria no presente. Actuemos, pois, en consecuencia. Menos barrio pobre. Moita máis ferrolanía.