O tren 4025, Galicia-Barcelona, bautizado Shangai Express en 1950 por un ferroviario monfortino destinado en Vilanova i la Geltrú fixo, como os ferrocarrís que conquistaron o Oeste, algo máis que conectar territorios. Creou tamén no punto de destino unha sociedade nova e mestiza.
«Sae de Barcelona o tren 4025, o Xangai, con destino Vigo e A Coruña. Velaí vai!». Os traballadores das seguintes estacións atoparon atinado o nome e fórono repetindo unha e outra vez, un día e máis o outro. Deste xeito Ángel Rodríguez, galego da fondamente ferroviaria parroquia monfortina de Ribas Altas, traballador de Renfe en Vilanova i la Geltrú, bautizou no ano 1950 o convoi que acotío percorre a distancia máis longa que fai un tren en España. Para tal denominación Ángel inspirouse no ben coñecido filme Shanghai Express (Josef von Sternberg, 1932), protagonizado por Marlene Dietrich. A conexión Galicia-Cataluña non podía ter outra orixe máis que a cinematográfica. As 36 horas de viaxe, vagóns repletos, compuñan o celuloide diario máis realista. A pregunta do cativo: «canto falta?», asentos incómodos con recendos de cebola-empanada, corredores cheos de fume, conversas sen fin. Moito máis realista que todos os filmes de Rossellini, Visconti e De Sica xuntos. Aínda que a película en si mesma —en planos americanos— conformaba a mestura surrealista xamais imaxinada por Buñuel, nin por Lugrís ou Granell, nin pola mesma Maruxa Mallo.
Desde entón Xangai converteuse nunha verba con autonomía, con entidade propia. Xangai xa non só era a restra de vagóns que desfilaba pola meseta ata chegar a Barcelona, cheos de persoas, maletas e vultos de toda forma e condición. Xangai tamén viña sendo o lugar ao que chegaba o convoi. Como na película de Dietricht: o expreso percorre vales e montañas, fura a noite como vagalume infernal e entretén con renxeres metálicos e ameazadores.
Roberto, o mozo que o sábado vai ao baile naquel local de Poble Sec, atópase con xente da súa idade que tamén viaxaron no tren, que tamén mudaron rumbos vitais e arribaron a Xangai. E van quedando para se ver e falar, para preparar unha peza de teatro e unha cea, para escoitar unha charla e organizar un baile de entroido. Cousa similar lle acontece a Celia, rapaza lizgaira, que gusta de rir e de formar parte das pandereteiras que tocan e cantan que dá xenio oílas. Elas e mais eles configuran teselas polícromas para compor o mosaico, como versos que encaixan en poemas de renovado navegar.
Pasan trens, acotío, carretando a quen escolle os vieiros de oriente. Van para Xangai. Por eses anos Olegario, mozo emprendedor e espelido, quere ser escritor e director de cine, como Cesáreo González, o propietario de Suevia Films. Mentres, crea programas de radio e mesmo unha emisora. O seu gusto polos libros lévao a fundar Ronsel Editorial, e máis tarde Sotelo Blanco Edicións. Escribe e publica libros de contos, moitos deles relacionados coa emigración, con iso que fai o tren. O seu amor polo escrito animouno a xuntar libros galegos na Pedrera, o emblemático edificio de Antoni Gaudí.
A lectura é un pracer. Un libro transporta a quen le a un lugar máxico, e iso sen saír do cuarto. Os libros mudan teimas, rumbos e pensamentos. Ana e mais Fina traballan en Sargadelos. Reparten o seu traballo entre a libraría e a galería, deveñen celosas gardas de tesouros, ringleiras de sensacións que non caben nunha soa viaxe do mítico convoi. Deste xeito, viven rodeadas das historias que se atopan editadas e mais das que lle veñen contar os contacontos, as que lles escoitan a quen expón os seus traballos e lles desvelan os segredos dos seus deseños, fotos ou pinturas.
Ler é fermoso. Pero algúns dos que chegan a Xangai prefiren falar, falar para os outros. Un fato de mozas e mozos artellaron un grupo co que ir á procura de novas vogas. Así naceu Espazos Radiofónicos Galegos en Catalunya (ERGAC), unha agrupación onde periodistas se axudan para dirixir programas de radio como Aturuxos, Galicia máis cerca, Galicia no Vallès, Morriña, Galiza…algo máis. Falar polas ondas é humana ficción. Falar para quen? Falar asombrando luscos e fuscos, espazos sen conto. Historias de radio, navegacións en paralelo ás liñas ferroviarias. Unha mañá de Sant Jordi un tal Xurxo Souto realizou o seu programa radiofónico A tropa da tralla desde Xangai. E alí, mirando á Rambla ateigada de libros e xentes, entre convidados que lle ían explicando as iniciativas que se realizaban nestas terras, o director do programa exclamou polas ondas hertzianas: «Se queres falar galego vén a Barcelona!». O berro debeuse escoitar polo menos en Vigo, na cabeceira do tren.
O Basilio xa de neno sentía paixón polos segredos que dormen nos libros. Nos territorios aldeáns voáballe a imaxinación como para dar a volta ao mundo con só mirar a toura, ou correr por Alaska mentres xoga co cadelo. Basilio Losada tan ben se adaptou a vivir en Xangai que acabou de catedrático na universidade. Grazas aos seus estudos de literatura medieval rematou por conseguir a Licenciatura de Filoloxía Galega. Hogano, aquilo é unha fábrica de coñecemento, de ilusións desafogadas, tanguidas polas profesoras González e Lama, entre outra moita xente.
Mudan os tempos, mudan os séculos. Aínda así o tren insiste en carrexar xentes cara o Levante. Os pulos de moitos mestres acadaron que rapazadas que non viñeran no tren, que xa naceran no Territorio Xangai, acabasen coñecendo a lingua galega. O Marc queixábase de que lle custaba pronunciar «cogomelos», mentres que Laia non era quen de dicir «cóxegas» sen rir. Que dicir da Julia, formal e tensa, ao comezo da representación, da súa parolada en público: «A noite cae sobre o Camiño de Santiago, polas voltas de…». O Albert resentíase da timidez e pouco falaba. Un día Sabela Labraña, a entusiasta directora do Proxecto Galauda, ao saber o que lle acontecía, colleulle as mans, mirouno aos ollos e díxolle: «Albert, isto das linguas éche cousa de vasos comunicantes». Ao saír de alí o Albert andaba máis solto co galego.
Cando Galiza se vestiu de negro, cando foi enzoufada polo piche e mais polas palabras dos políticos, a plataforma Nunca Máis foi cemento para a unión de persoas de diversas procedencias, idades e intereses, foi chapapote que lixou as almas e espertou conciencias. A carraxe de persoas como Eva, Xepe, Laura, Vítor, Anxo, Sara e tantas e tantos convocou a manifestación do día 15 de Nadal de 2002, na que 30.000 persoas marcharon pola Rambla barcelonesa ata Pla de Palau. Esa manifestación foi unha aldrabada, representou o xermolo de novas complicidades nas xeiras colectivas. A solidariedade coa catástrofe que asolagaba a costa galega permitiu publicar Nunca Máis. Si tots nosaltres som la mirada i el vent, un libro de poemas e deseños de variada autoría, de persoas que vivían o Mundo Xangai.
Por entre libros, pandeiros ou racións de polbo, perforando salóns, escenarios ou rúas, facendo —en fin— honra do seu nome, con frecuencia é doado atopar por estas contornas a compoñentes de Furafollas Agrupación Teatral. Inquedos, como animaliños que son, van dunha actividade a outra, na procura de textos que representar, á espera da inspiración que lles conceda a peza coa que entreter a grandes, cativos e turistas. Levan anos provocando, gurrando cunha pedra —estrema que limita amizades, que couta pensamentos—, pisando duro, ao son de Grândola Vila morena para anunciar revoluçôes, novos rumbos, outros navegares. Xa os teñen visto declamando poemas nos mercados, e nas rúas preguntando quen move o mundo e cagándose nos teóricos e nas praxes do capitalismo.
Pasan trens, acotío, carretando a quen escolle outros vieiros. O filme hiperrealista, as tomas de franco surrealismo continúan. Quizais no cinema resida o futuro de tantas persoas en inquedo vagar e teimoso chiar «peor estou eu». Hai uns anos publicouse E agora pasa un tren, un mangado de 20 contos que teñen por denominador común as viaxes nese tren mitolóxico, transmesetario, o Xangai. Pouco despois inaugúrase en Sargadelos a exposición de pintura MOR. Este acrónimo agocha a expresión Mudar o Rumbo. («Tempo impostor / O presente ri de nós / Mudar o Rumbo»). A mostra presentou obras con temas mariños (inconsciencias da catástrofe do Prestige?), e xogou con significados, cores e texturas co gallo de denunciar inxustizas, de favorecer cambios sociais.
Pasan trens. A xente baixa, rebule pola estación, vaise, e acaban coincidindo en tantos sitios e combates. Son evidentemente os ronseis do Xangai: atesourar historias, convidar a mover rotas, a Mudar os Rumbos.
