Cando era aínda moi nena aprendín, por imperativo escolar e familiar, as oracións cristiás, as ladaíñas, as longas chairas paralelísticas dos salmos, aprendín de memoria o ritmo do rosario e o seu abellón nocturno. Mais de entre todos eses estraños rituais verbais, foi o credo vello o que produciu en min unha fascinación case mística. Era eu un pequeno ser absorbido polo sutil, amante de observar o voo da bolboreta e inspirar o perfume da terra xusto despois da chuvia. Un pracer intenso que case me producía pranto. Erguíame con noite no verán para ver amencer, e gustaba de saír -sen permiso, claro está- mollarme coma o zurrio su o ballón primeiro da primavera. E poñía a miña man sobre os coios das paredes que delimitan os leiros pensando que, quizais, centos de anos antes un antepasado meu acariñara aquela mesma pedra, e entón algo en min se estremecía, internada a miña pequena mente no infinito bosque dos cromosomas.

Erguíame con noite no verán para ver amencer, e gustaba de saír mollarme coma o zurrio su o ballón primeiro da primavera

Volvamos ao verbo. Volvamos por un intre ao credo vello. Quizais o meu vitalismo innato, herdado do meu pai, me fixo amar a curva temporal que vén do pasado a inundar o presente puro. Unha emoción arqueolóxica turraba por min e gustaba dos contos, das lendas, dos ritos e dos mitos, pero ante todo, da cousa contada coa canción máis profunda. E entre esas cancións, aquela. A miña tía Manuela aínda me aprendeu aquel credo que tiña o saibo cabalístico da poética do silencio. Era o chamado «Credo de Nicea», o empregado desde 1549.

Aquel deus, que era «Dios de Dios» e «Luz de luz», «Creador del cielo y de la tierra», era creador tamén «de todo lo visible y lo invisible». Aquelas ecuacións espirituais, aquel ritmo que alternaba heptasílabos e hendecasílabos -que se me meteu dentro para sempre-, pero sobre todo a referencia a todo o visible e o invisible, interpelábame dun xeito extraordinario, así como a rotundidade coa que se afirmaba que o seu reino non terá fin. Eran pois, a xeometría fractal do deus no deus e a luz na luz, a presenza do visible e do invisible, e a infinitude do reino, o que sobrecollían á poeta pequeniña que xa era por entón. Porque a palabra non precede á poesía, senón que a vehicula, a poesía xa estaba alí, na ollada sobre o mundo e sobre o pequeno lugar que era o seu epicentro para min.

Aquelas ecuacións espirituais, aquel ritmo que alternaba heptasílabos e hendecasílabos, pero sobre todo a referencia a todo o visible e o invisible, interpelábame dun xeito extraordinario

Desde aquela man pousada enriba dos coios -sentindo, con emoción, a presenza do invisible no visible-, ata o poema, vai moi pouco traxecto. Desde a chuvia sobre as tempas ata este artigo non hai apenas distancia. Este «bosque de cromosomas» que escribo para as Luzes é unha nova andaina polos carreiros do meu epicentro pequeniño, o lugar infinito dos afectos. Para quen non cre na estrutura dos Estados, nin no absurdo inhumano da Fronteira, nin na Lóxica que non dá lugar aos soños máis profundos, quizais a única posible ancoraxe sexan a memoria, o fragmento, a ruína amada, a muradella, o lugariño minúsculo que non ten acubillo en ningún mapa, nin sequera na fermosísima carta xeométrica da Galicia de Fontán. Paradoxalmente, na etimoloxía de Vilarmao agóchase un «Vilar maiorum» perdido na súa dimensión física que agora pertence máis ao dominio do invisible ca do visible.

Quizais a única posible ancoraxe sexan a memoria, o fragmento, a ruína amada, a muradella, o lugariño minúsculo que non ten acubillo en ningún mapa

Do visible e do invisible dei conta hai uns días nunha andaina poética realizada por Vilarmao, integrada nas actividades culturais outonizas do concello da Pobra do Brollón. Amenceu nevado e nevando, mais a xente -xenerosa e hipersensible-, acudiu á cita, e corenta persoas viñeron pasear canda min por carreiros persoais só transitados polos meus recordos.

O invisible estaba alí, tomando corpo e presenza, porque ben di o mestre Novoneyra por medio dos soños e os paxaros, que a morte non é certo. O amor devolveunos por uns intres á señora Aurora de Chiqué bailando o tango na súa adega vella, á tía Lola parindo soa no último cuarto da casa de Pescado, ao meu pai arrancando o tractor no patio, á Benigna de Remigio facendo o amor onda a lareira, á señora Maripepa vella durmindo os seus fillos na arca do pan, ao Enrique de Benitiño comendo pantrigo e queixo, á señora Regina de Queitano invocando as bruxas de Ourense, a señora Ramona de Casumira atendendo os meniños alleos con tenrura inmensa, o Julio da Ramona montado na egua branca polo Camiño Real arriba, o Quisque correndo veloz por prados e congostras, a señora Clementina pasando fame na súa casoupiña triste, a mestra escribindo cun palote a táboa do tres, e os de Reguengo recibindo rendas ancestrais dun saco de centeo e media pita…

            Un lugar non está deshabitado mentres o habite o amor.

Está habitado o Estado? Está habitada a Fronteira? Está habitada a Lóxica? Desde logo a poesía, a única ciencia exacta que (re)coñezo, parece demostrar que non. Nas marxes dos poderes situámonos quen amamos o visible e o invisible, máis aló das doutrinas e mandatos teolóxicos. E por esa razón, é importante o minúsculo, o anónimo, o aparentemente intranscendente, o excéntrico, o estraño, o desposuído, o que fica na memoria pendurado dun fío, dunha pinza da roupa, da sutil arañeira iluminada só pola gota de orballo na mañá fresca.

Nas marxes dos poderes situámonos quen amamos o visible e o invisible, máis aló das doutrinas e mandatos teolóxicos

Vilarmao, na súa pequenísima dimensión, contiña tres barretes: o lugar, a aldea e o Reguengo. Pois ben, no lugar -ese omphaliño rural-, medrou un espléndido exemplar de negrillo. Á súa sombra xuntábase a veciñanza nas tardes e noites de calor… Era o noso faladoiro. Su as súas gallas naceron atraccións, xogouse á billarda, e contra o seu tronco apertaron as súas ledicias os namorados e namoradas. Cando eu era nena, un home disparoulle ao negrillo pretendendo espantar as pegas, e secoulle unha póla. A aquela seguiulle outra, que degallaron para pasar un cableado do novo tendido eléctrico. Eu tiña dez anos e escribín un poema tristeiro sobre a sorte do negrillo totémico. Aos trinta anos vino desaparecer coma unha catedral sentenciada pola esclerose. Nese arco de vinte anos, entre o disparo e a morte da árbore, Vilarmao foi tamén extinguíndose.

O domingo pasado, na andaina pola aldea, sinalei o espazo que ocupa o negrillo invisible e ao seu arredor centos de pequenas pólas abrollando desde as raíces que gardan memoria amorosa da vida do negrillo, dos seus cromosomas nunca extintos que forman un verdadeiro bosque.

Escribo para dar conta do visible e do invisible. Do amor que se fai, que se di, que se propaga. Porque con el a morte nunca será certa.