Coma moitos outros milleiros de persoas en todo o mundo, o sábado 21 de xullo fun ao evento cinematográfico do ano: Barbenheimer. Ao longo deste ano, a estrea destas dúas películas de alto presuposto tan aparentemente opostas no mesmo día creou unha campaña de marketing conxunta sen precedentes, na que caín como unha mosca na rede do consumerismo; ao final do día, é emocionante e divertido participar nun evento cultural tan grande. O meu mozo e máis eu ata caemos en vestirnos de rosa e sacarnos fotos na caixiña de Barbie. Mentres tomabamos un café antes de entrar ao cine, podiamos ver a varios grupos de rapazas, todas de rosa de pés a cabeza, contentas de formar parte de algo inequivocamente feminino. Sentinme un pouco parva cando me emocionei un pouco, pero é que non o puiden evitar: eu son parte da quinta na que te tiñas que avergonzar de que che gustaran cousas «de chicas». Para min é un pracer ver a moreas de mozas conectando a través de cousas que lles gustan sen darlle importancia ao selo de aprobación dun home.

Mentres escribo isto, Barbie achégase a facer mil millóns de dólares en taquillas. É a primeira película dirixida exclusivamente por unha muller en chegar a esta cifra. Tamén é a primeira película por e para mulleres en facer números coma estes. E as reaccións á película tenden a ser bastante extremas: ou é a mellor película da historia do cine sen falta ningunha ou é unha trapallada comercial que odia aos homes. Eu, desde o meu punto de vista, podo entender a quen a defende a morte: ao fin e ao cabo, é a única película deste presuposto e esta notoriedade que reflicta o máis mínimo a experiencia interna de existir como muller, que mire as vivencias das mulleres e as contradiccións do patriarcado con este humor e esta compasión, e sobre todo, desde dentro. É, como mínimo, comprensible que moitas mulleres vexan (en concreto, a señores) criticar esta película e pensen, «non, nin se che ocurra, para unha cousa que teño que é para min ti cala a boca, todo o demáis é para ti». 

Persoalmente considero que a película, pese que nos pese, non pode escapar o feito de que é un produto comercial pensado como lavado de cara de Mattel e o seu legado. As brincas que queren pasar como autocrítica á marca son planas e dan dentera. Sobráronme os executivos. Despois, hai quen acusa a película de ser feminismo básico, e mira, eu son das que pensan que o patriarcado é un produto inherente e inseparable do capitalismo, así que evidentemente unha película dunha empresa que fai xoguetes non vai ter críticas complexas e revolucionarias cara o sistema. Porén, Barbie é unha película ben feita, divertida, que trata as mulleres como seres humanos. Greta Gerwig, a directora, mostra unha reverencia e un amor pola historia do cine e do cine como medio artístico case impropio nun blockbuster. É un momento cultural e social no que moitas mulleres poden compartir o deleite de sentirse vistas. De sentir que algo grande e importante é seu. E bueno. Iso non é nada. 

Agora, Oppenheimer

Oppenheimer é un biopic deses sobre o señor que dirixiu o Proxecto Manhattan, que levou á invención da bomba atómica. A película é en parte desde a perspectiva del e en parte desde a perspectiva do home que intentou que o funaran por comunista. Ten algúns sorprendentes acertos para unha película americana: cuestiona, por primeira vez nunha película de Hollywood desta magnitude, e idea ben cementada na conciencia e memoria histórica dos Estados Unidos de que botar as bombas en Hiroshima e Nagasaki foi un mal necesario. Tamén mostran o ridículo da caza de bruxas que foi o macartismo e humaniza a comunistas dunha forma chamativa para unha industria cinematográfica que leva casi 80 anos usando a palabra comunista como sinónimo de inimigo dos Estados Unidos de América, o cal, de novo, non é nada. É unha película con matices, tamén moi ben feita e cun director que, como Gerwig, é evidente que sinte un inmenso amor polo cine como medio artístico. Sen querer ser eu mexeriqueira, o deseño de son, como en case todas as películas de Nolan, é unha auténtica trapallada, pero tamén recoñezo que son sensible aos ruidos innecesarios fortes.

Desafortunadamente, non fun capaz de desfrutar de ningún destes aspectos da película mentres a estaba vendo. Non só porque o barullo que hai permanentemente nas súas tres horas de duración é bastante criminal, senón porque non podía deixar de pensar no feito de que Christopher Nolan, director e guinista do largometraxe, non debeu falar cunha soa muller na súa puñeteira vida.

Vou ser moi clara neste punto: sei perfectamente que, nos anos trinta e corenta, as mulleres tiñan vetado o acceso a moitas contornas laborais e sociais. Sei que era incriblemente duro para unha muller acceder a espazos científicos. Acepto que iso é parte do noso pasado e o noso presente, e que á hora de facer unha película ambientada nese momento histórico, non podo esperar ver mulleres á par de homes en según que espazos. Sei que o obxectivo desta película non é contar a historia de ningunha muller. Onde debuxo eu a liña é no revisionismo histórico.

Robert Oppenheimer fode co 75% das mulleres con tempo en pantalla con nome e apelidos. Téñolle escoitado a moitos homes dicir: «Pero é que a película é desde a perspectiva de Oppenheimer!». Meu Deus! As miñas máis profundas desculpas. Non sabía eu que os homes dependían do acto de meter unha pirola dentro dunha cona para lembrar o nome da dona da cona en cuestión. E non sabía que non había mulleres nos anos 40! As mulleres inventáronse no 2023 para ter unha base de consumidoras que foran ao cine a ver Barbie.

E o feito de que no mundo de Robert Oppenheimer (e no de Christopher Nolan) só existen as mulleres cando teñen algún vínculo afectivo cun home non me parecería mal se fose certo. Pero é que no Proxecto Manhattan traballaron centos de mulleres. As «Rapazas do Calutrón» miraban e monitoreaban os medidores de calutrón. Isabella Karle, despois do proxecto Manhattan descubría propiedades moleculares que lle gañaron un Nobel ao seu marido. Leona Woods Marshall foi parte do equipo que operou o primeiro reator nuclear.  Lilli Hornig. Maria Goeppert Mayer. Chien-Shiung Wu.

A mesmísima, muller do protagonista, que se ve reducida na meirande parte da película a unha ama de casa alcólica e chea de frustracións e amargura, na realidade era unha bióloga que traballou no Proxecto Manhattan investigando o efecto da radiación no sangue. Nin un susurro sobre o seu traballo como científica en tres horas de película na que é das poucas mulleres ás que lles dan permiso para falar.

O borrado da contribución das mulleres a un dos acontecementos científicos máis relevantes da historia moderna chega ao seu punto culme cando vemos que nos 180 minutos de Oppenheimer non se menciona a Lise Meitner nin unha soa vez. Lise Meitner, para quen non o saiba, foi a muller que descubriu a fisión nuclear, a teoría que lle deu a Robert Oppenheimer a base científica para facer a súa puñeteira bomba xenocida. Otto Hahn, outro «científico» co que ela compartíu a súa teoría, publicouna baixo o seu propio nome e ata tendo a cara de proclamar que Meitner ralentizara o seu desenvolvemento. Gañou el un Nobel polo descubrimento dela.

A súa contribución ao Proxecto Manhattan non só é importante, son os cimentos todos. E é que ademais ela foi invitada a Los Álamos a participar, pero dixo, moi firmemente: «Non vou ter nada que ver coa bomba!». Ir a Los Álamos tería significado marchar de Estocolmo, onde tivera que fuxir como muller xudea en Alemaña, pero aínda perigosamente cerca do centro da acción, e traballar no seu campo, a física nuclear, cos seus colegas. Ela escolleu os seus principios por enriba da súa seguridade e o seu benestar, e pasou o resto da súa vida instando a científicos a considerar as consecuencias morais dos seus descubrimentos. É canto menos curioso que non apareza na película, xa que a pregunta central da narrativa de Oppenheimer é, xustamente, ata que punto un científico debe ou pode responsabilizarse das consecuencias do seu traballo. Que paralelo podería haber máis importante co propio Robert Oppenheimer, torturado pola creación dunha bomba que matou a miles de persoas, que Lise Meitner, a muller que descubriu a base teórica da mesma, pero se negou a colaborar nela por razóns morais?

Xa non me vou nin meter ao que a médica e psiquiatra comunista Jean Tatlock queda reducida no filme porque non quero engorilarme máis do que xa estou, pero que saibades que, ao contrario do que nos da a entender a película, foi unha muller moi interesante que ata tiña toda unha personalidade máis aló de foder con Robert Oppenheimer de cando en vez.

 

Entendo que, por moi longa que sexa unha película, ao final sempre se van ter que omitir personaxes, ou fusionar varias persoas nunha inventada. Pero adoezo por saber por que carallo Nolan omitiu a todas as mulleres relacionadas con este proxecto. Semella unha decisión deliberada. Négome a crer que as persoas detrás deste filme decidiron borrar as contribucións de tantas mulleres sen querer. Ninguén pode ser tan inútil. Todas as películas «baseadas en acontecementos reais» se toman licencias artísticas. Que licencias artísticas máis curiosas estas.

Unha persoa coa que discutín varios días sobre o filme preguntoume: «Pero realmente ti queres ver as contribucións das mulleres nun descubrimento científico que matou a tanta xente?». «Non é cuestión do que eu queira ver», respondinlle.«É cuestión do que foi».

Oppenheimer é un filme máis que contribúe a unha narrativa revisionista e misóxina da historia que quere dar a entender que as mulleres non contribuíron a importantes eventos científicos e sociais. Esta narrativa ten consecuencias negativas tanxibles para as mulleres. Se mulleres contribuíron á creación da bomba que podería significar a fin do mundo, quero velo reflectido nunca película que para moitas persoas vai ser o único contacto que teñan coa súa historia. Non quero unha versión da historia na que as mulleres o fan todo ben, ou na que non están. Se imos facer unha película mirando as complexidades e dilemas internos dun dos maiores responsables dunha das masacres máis tráxicas da historia, como mínimo podemos non mentir sobre as mulleres que tiña na súa contorna.

Despois de ver Oppenheimer, Barbie pareceume case un milagre. Anda, mira. As mulleres falan. As mulleres sinten.