Santiago.- A case 30 graos de temperatura non hai quen aguante unha americana. Por iso, a da alcaldesa queda pendurada no respaldo da súa cadeira, como o batín do boxeador mentres dura o combate. Esa prenda é o único elemento do despacho que non estaba alí tres semanas atrás, cando Goretti Sanmartín (A Estrada, 1964) recibiu o bastón de mando. Como os seus predecesores –todos homes– tamén lle vai dar o seu toque, «pero aínda non tiven tempo».

A conversa ten lugar poucas horas despois de que anunciase, nunha comparecencia conxunta co tamén novo arcebispo, que non ía participar na Ofrenda ao Apóstolo. Exactamente igual que cando estaba na oposición. Así que empezamos polo último.

Lévanllo preguntando practicamente desde a noite electoral, pero non quixo aclaralo ata agora. Quería dicirllo primeiro ao arcebispo? (Goretti sorrí antes de responder. Isto valerá para case calquera pregunta) Nós queriamos compartilo no goberno e que fose unha decisión conxunta. Tamén o de que facer, o de como contalo, despois de dar uns pasos: terlle comunicado á Casa Real a nosa disposición total á organización do acto, ter pensado como ía ser o acto, o seu desenvolvemento, e poñer enriba da mesa este novo acto cidadán chamado «Alba de Compostela», que entendemos necesario no día da festa maior de Santiago. Non nos parecía de recibo que haxa actos de institucións, mesmo de reivindicación partidaria, pero non houbese ningún específico da cidade para o recoñecemento dun sector da súa poboación. Entendíamos que o lóxico era falar coa Igrexa e comunicarlle o que creo que é perfectamente entendible: organizar como anfitrioa todos eses actos institucionais, facer a recepción ao Rei ou ao delegado rexio que veña e, ao mesmo tempo, poder non acudir única e exclusivamente ao acto relixioso. Creo que é algo que todo o mundo respecta e unha grande parte da poboación compostelá comprende perfectamente e comparte.

Tomouno mellor o arcebispo que a oposición? Ás veces dá esa sensación. Tiven co arcebispo unha entrevista cordial, é unha persoa coa que se pode falar de todo, que está no día a día das cousas e –con diferenzas nalgunha cuestión, como esta da ofrenda–, foi unha reunión moi amable, o inicio dunha colaboración que vai ser constante entre as institucións. A oposición non agarda que fagas nada para ter unha posición de non querer entender nin querer escoitar. Estamos nun estado aconfesional, laico, e por tanto é lóxico que a participación dos representantes institucionais sexa nos actos civís, non nunha liturxia.

Pois menos mal que aínda estamos nos cen días de graza… (O sorriso convértese en risada) Os cen días, para nós, non existiron. O PP non asumiu os resultados e estivo xogando a deslexitimalos, algo pouco entendible que di bastante do seu talante pouco democrático. Non recoñecer o resultado e non estar en disposición, polo menos, de agardar a que se tome algunha decisión para facer algunha crítica: foron todos apriorismos, especulacións, preconceptos. Penso que, boh, non ten maior importancia e co tempo irá asentando.

Lembro que, cando Martiño Noriega se negara a acudir á ofrenda, unha veciña, moi indignada, dicíame que non podía facelo «porque o seu deber era representar a todos os composteláns»; un argumento que agora volve. Eu lembro pensar daquela –e agora– que igual moitas persoas se senten máis representadas por alguén que non participa nun acto así. O conxunto da cidadanía de Compostela o que quere é que traballes, xestiones, que haxa bos servizos públicos, que fagas que a cidade avance, que haxa políticas transformadoras… o conxunto da poboación entende que está perfectamente representada cando nós, ao máximo nivel como autoridade organizadora, imos ser as anfitrioas dos actos do 25 de xullo. Non facemos deixación de funcións, todo o contrario: imos estar en absolutamente todo agás nun momento moi particular que é o acto relixioso. Moita xente me dixo que o entendía perfectamente e compartía a decisión.

«É pouco entendible para a poboación de Compostela que o PSOE, tendo seis concelleiros, non se entre a formar parte dun goberno transformador para remar todo o mundo»

Ese argumento é un pouco como o de Feijóo coa celebración do Orgullo en Madrid: que a proba do compromiso do PP foi que concello e comunidade autónoma organizaron toda a loxística e a seguridade. (A alcaldesa roza a gargallada) Non, non, creo que non ten nada que ver co comentario de Feixóo. Creo que ten que ver coa distinción de papeis que ten que ter cada quen. O normal é que un representante institucional estea nos actos institucionais. Aí é onde representa o conxunto da colectividade. Facer ver que o que é un acto puramente relixioso, litúrxico, é un acto institucional e social non é algo que se poida defender nestas alturas do século XXI.

Interésame especialmente a súa negativa polo que ten de simbólico neste momento de vaga reaccionaria Todos os actos simbólicos teñen a súa importancia. Calquera cuestión que faga unha persoa que está á fronte dunha alcaldía, e máis na de Compostela, que é a capital do país, ten a súa relevancia: vai ser mirada con lupa coma un espello para o bo e para o malo. Esperemos que para o bo como modelo de políticas transformadoras, que freen a dereita e as iniciativas que teñen pouco de integración e de avance social; nesa liña sempre nos imos encontrar. Calquera acto que marque liñas de coherencia, pero sen deixar de estar presentes en todo o que temos que facer como máxima representación institucional.
Escoita o de «alcaldesa» pola rúa? (Volve a risa) Si, si que o escoito, a verdade, porque creo que aí hai moito de recoñecemento ao traballo das mulleres. Creo que provocamos unha grande alegría en Compostela e no conxunto do país, e unha parte dela é vinculada ao feito histórico de que unha muller chegue por primeira vez ao cargo. Por todas as que abriron camiño e todas as que están por vir, ese pensamento sempre me acompaña.

Claro, é que alcalde podía ser calquera, pero alcaldesa non hai outra. Non hai outra, e é absolutamente alucinante a cantidade de xente que me para pola rúa tres semanas despois! Xente que se emociona, xente chorando, «estamos contigo», «isto é un feito histórico…». Creo que unha parte relevante fano polo que pode ser unha oportunidade histórica para Santiago, pero hai un factor fundamental, que é o de ser unha muller que chega por primeira vez á alcaldía.
Primeira muller e primeira nacionalista. Cal dos dous feitos é máis histórico? Os dous o son, pero na maior parte da xente o tema de que sexa unha muller a que chegue é o fundamental, o peso máis potente.

Cando foi consciente de que ía ser alcaldesa? Nas últimas semanas de campaña sabiamos que había unha onda de simpatía cara ao BNG e era posíbel. A xente preguntábame, dicíanme que iamos ser compañeiros de navegación doutros e eu dicía «estamos aí, pode ser». Iso víase perfectamente nos actos que faciamos, na xente que me paraba pola rúa. Hai que ter en conta que por 214 votos non tivemos a sétima acta, que lla quitaríamos ao PP e que nos daría unha situación absolutamente diferente. O resultado foi magnífico, histórico e impresionante, e eu era consciente de que iso podía acontecer, si.

Na precampaña, un dos seus tres rivais díxome: «ollo ao resultado que pode obter Goretti, que fixo un enorme traballo estes catro anos e iso pode dar o seu froito». Un traballo xordo pero efectivo. Eu creo que para algunha xente que chegara a alcaldesa foi unha sorpresa, que había persoas que non o esperaban nos outros grupos políticos, porque é certo que foron catro anos de traballo intenso, precedidos por outros catro xa na corporación. Foi unha carreira de fondo, vas vendo que coñeces o concello, o territorio, o que queren as asociacións… a xente era consciente de que o resultado ía ser bo. Non sei, se ti o dis así, que a xente imaxinara que ía ser para tanto. Porque creo que había algunha organización política que non o pensou.

O PSOE. O PSOE, concretamente.

Que non quixesen entrar no goberno é mal perder ou hai algo máis? Eu creo simplemente que, como nos trasladaron, quedaron en estado de shock, era algo inesperado neses momentos; e tamén é resultado de certa estratexia partidaria non só a nivel local: interveu a dirección provincial e a galega. Igual o resultado non era igual se os únicos que fixesen a análise fosen as persoas que están aquí, na localidade. É pouco entendible para a poboación de Compostela que tendo seis concelleiros non se entre a formar parte dun goberno transformador para remar todo o mundo e botar unha man na mesma dirección. Creo que ten algo, bastante, de estratexia partidaria; non vou entrar a xulgar se acertada ou equivocada.

O acontecido aquí, no concello da Coruña ou na localidade veciña de Ames (onde funcionaba un tripartito dende hai oito anos) formaría parte desa estratexia que vostede di que non quere valorar, pero eu non sei que mensaxe se está enviando así a poucos meses dunhas autonómicas e cun PPdeG que –á espera do que pase o 23X– semella especialmente vulnerable. É unha cousa moi estraña a que fai o PSOE, desde logo, no caso de Ames, absolutamente inexplicábel. Unha decisión que non comparto, creo que errada como estratexia, que se basea en facerse fortes intentando non ter en conta outra opción política absolutamente necesaria para derrotar o PP. É falta de visión política, imos deixalo aí, non quería entrar nese tipo de valoracións. O que si sei é que había concelleiros do PSOE que si que querían formar parte do goberno, que cren que esta era unha oportunidade extraordinaria para traballar conxuntamente.

Bugallo queixábase moito, cando vostedes non quixeron integrarse no seu goberno, do difícil que se lle facía gobernar só con 10 concelleiros. Agora, vostedes van ser oito (seis do BNG e dous de Compostela Aberta). Non son situacións comparables porque non facíamos maioría absoluta. Non quero entrar en máis pormenores, pero entón non había unha folla de ruta clara de ir cara políticas transformadoras, só un apoio para acadar unha maioría absoluta. Neste caso é algo moi diferente. E si, somos oito persoas, con moitas ganas, moita forza, enerxía, moita paz, xente moi competente e especializada nas súas áreas. Cando poñamos sobre a mesa propostas positivas para a veciñanza, non me cabe dúbida de que o PSOE vai apoialas, cae de caixón. Aí terá que valorar se son boas para os composteláns e deixar de lado outro tipo de intereses. Creo que iso é o que vai acontecer. Imos poñer esforzo, dedicación e, como non pode ser outra cousa nun goberno en minoría, negociación e diálogo. Estamos afeitas dende o BNG, forma parte do noso ADN e cumpriremos.

Non teme entón que se repita, non sei se un bloqueo, pero polo menos si un enredo por parte do PSOE, como co goberno de Compostela Aberta? Insisto en que unha cousa son as decisión estratéxicas, que podo compartir ou non, pero o PSdeG ten unha visión das necesidades do concello e da cidade. Para proxectos estratéxicos e de relevancia van estar do lado do goberno. Non me preocupa, entendo que non vai haber esa posición de bloqueo, non tería por que e, ademais, non sería entendida pola inmensa maioría da poboación de Santiago.

«Santiago debe ser un referente en sustentabilidade, en ecoloxía; que se cambie a mobilidade e as prioridades sexan o uso peonil e de modelos de transporte  alternativos»

Alcaldesa, fala constantemente desas «políticas transformadoras». En que está pensando? En que esta cidade estea preparada contra o cambio climático; que sexa un referente en sustentabilidade, en ecoloxía; que se cambie a mobilidade e as prioridades sexan o uso peonil e de modelos de transporte brandos alternativos; un turismo fundamentalmente distinto, de calidade; que haxa uns servizos públicos á altura do que Santiago merece. Políticas que fagan que Santiago non se converta ao final en dez ou quince cidades distintas, en moitos barrios fragmentados que necesitamos cohesionar. Políticas transversais: feministas, aposta pola diversidade, pola nosa lingua, pola nosa cultura. Todo iso provoca unha transformación clara se vai acompañada de participación, outro dos elementos chaves das políticas deste goberno. A participación a través dos consellos de relacións veciñais que levan anos parados. Iso é o que máis quere a xente: que a escoites e logo que vexas en que prioridade se poden resolver os seus problemas.

Soa ambicioso de máis para só catro anos, hai un plan a longo prazo? Si. Nós o que queremos é resolver algunhas cuestións das que deben ter unha alternativa urxente e inmediata, pero asentar un modelo de cidade a oito ou doce anos, non hai absolutamente ningunha dúbida. Hai moitas cousas tamén ao respecto de cambiar o edificio administrativo e todo o que é a maquinaria municipal por dentro, require propostas ousadas e ambiciosas de cambio que se van ver a medio prazo.

Iso xa llo escoitei a moitos alcaldes… Si, pero a moitos alcaldes que non tomaron ningunha decisión moi atrevida. É o momento de decisións estruturais. Nos próximos anos vaise xubilar moitísima xente con experiencia e coñecemento e temos un problema coa taxa de reposición que cada vez ten máis pegada. Hai que tomar decisións de coordinación e políticas transversais nas que a parte política e a técnica vaian da man. As políticas curtopracistas poden estar ben para solucionar algunhas cuestións pero non é o modelo que defende o BNG, como se ve nos sitios onde goberna: consegue convencer a xente de que ten que ter unha continuidade para afondar nas súas políticas.

As medidas audaces hai que tomalas no comezo do mandato? É mellor se podes. No comezo dun mandato hai que establecer cales son esas liñas fundamentais, esas cuestións que queres tratar. Para nós será o máis importante nos orzamentos do próximo ano, xa que estamos cuns orzamentos prorrogados. Comezamos traballar nos novos que empezaremos a negociar despois do verán e aí trazaremos as liñas fundamentais.

Cales deben ser esas liñas? Hai cuestións relacionadas cos servizos públicos de calidade e con que non haxa discriminación entre a veciñanza, viva no rural, nos barrios ou no centro. Políticas que teñen que ver coa recuperación do comercio, facer de Santiago a capital do comercio. Conseguir cambios na denominación da vivenda baleira para reducir o prezo dos alugueiros e o custo da vivenda. Algunhas destas medidas teñen que ser en colaboración coa Xunta, como a construción de vivenda pública ou poñer en funcionamento a taxa turística para conseguirmos que Santiago sexa un referente, unha capital europea da sustentabilidade, reducindo o tráfico e creando máis espazos de convivencia. O obxectivo final é conseguir fixar poboación, sobre todo na cidade histórica, porque, se acaba sendo un decorado sen xente que viva aquí no día a día, será o comezo da fin.

De xeito xenérico son desexos que calquera pode compartir, o difícil son as medidas concretas. Hoxe viña cara aquí vendo as colas ante as inmobiliarias dos estudantes que buscan un aluguer cada día máis caro e escaso, atopei un casco histórico infestado de turistas… situacións que non son novas pero que empeoraron porque non se lles puxo solución. Como se ataca isto? A cuestión está en que hai que atacalo dende diferentes frontes e para moitos deles necesitas a colaboración administrativa. Se nós temos un apoio claro e conseguimos que haxa máis recursos para o Consorcio, o Consorcio pode levar a cabo políticas de rehabilitación de vivendas e mesmo a compra de determinados locais para facer un parque gradual de vivenda en aluguer; pero pódense facer cousas que teñen que ver con dinamizar esa vivenda baleira se a Xunta define que é unha vivenda baleira e iso significa que poidas gravar fiscalmente as que persistan no tempo. Outras son políticas que pode facer o propio concello, as relacionadas coa declaración de zona saturada de souvenirs ou o impulso, cando menos, de que os comercios que se instalen na zona poidan reunir determinadas características e potenciar determinados oficios. Hai un abano moi grande de iniciativas, tamén relacionadas co turismo: hai unha parte relevante que consiste en que a xente saiba en orixe a onde vén e que saiba que ten que respectar unha serie de normas, a través do decálogo de boas prácticas que parte da veciñanza, pero que nós entendemos que ten que facer a propia administración local: que saiban que hai que respectar o dereito ao descanso da veciñanza, os ritmos de vida e, por suposto, que hai que coidar o patrimonio. Hai unha chea de cuestións que teñen que ver con convenios coa Universidade. Poñer en marcha iniciativas de emprendemento para que a xente que se forma e se cría aquí, que acaba sendo un investimento de toda a sociedade compostelá, e que ten que acabar buscando a súa vida laboral fóra, poida quedar ou retornar. Eu creo que hai medidas e propostas moitas e variadas. Hai que aplicalas, buscar financiamento e, sobre todo, conseguir a implicación de varias administracións nisto: tanto a Xunta, como a Deputación, como o Estado, e logo buscar eses fondos europeos.

Na relación coa Xunta será clave o Estatuto da Capitalidade, con esa partida conxelada dende hai anos e que foi un dos seus cabalos de batalla na oposición. Bugallo dicía que de Feijóo non se obtiña nada confrontando. El non o fixo, pero tampouco acadou resultados. Hoxe, xa non están ningún dos dous. Como vai ser a súa actitude con Alfonso Rueda? Esta é unha das cuestións que lle imos levar xunto coa taxa turística, os incrementos para o Consorcio ou investimentos para o rural en saneamento e abastecemento. Imos poñer enriba da mesa que non se pode exercer de capital e non cumprir con Santiago. Agardamos convencer o presidente e que teña unha actitude receptiva. Tamén imos dende a idea de estar moi noutro momento. Esperamos realmente que desde a presidencia da Xunta se teña en conta que ten que acabar esa fase de ter unha actitude condescendente e non de reivindicación. Sempre vou defender os intereses de Santiago diante do presidente, sexa este ou cando estea o BNG, que agardemos que sexa máis cedo que tarde. Imos seguir petando na mesa e tamén imos buscar sinerxías, apoios e acordos nas forzas da oposición. Se realmente o PP quere o mellor para Santiago terá que convencer e apoiar que incremente a súa achega á capitalidade. Agardemos que si o faga.

Vostede é, a día de hoxe, a persoa con maior poder institucional no BNG. Non, non, non… non creo que se poida pesar o nivel institucional de dentro do BNG. Hai concellos de importancia moi grande porque levan moitos anos de traballo magnífico como o de Pontevedra, vilas medianas como Carballo que levan moitísimo tempo… Cada quen ten o seu peso e significado. Eu creo que o peso será medido no momento en que sexamos capaces de poñer en marcha unhas políticas transformadoras que sexan espello para os concellos da contorna, para a comarca e tamén que se usen como referencia no país, e para iso quédanos un percorrido. Ese é, se quere, o reto que nos queda por diante. Poderiamos chegar a selo, de momento estamos no camiño de intentar demostralo con todo o traballo con toda a ambición pero tamén con toda a humildade. Imos paso a paso.

Pois déixeme dicilo doutra maneira: é a cidade de maior tamaño gobernada polo BNG e, ademais, a capital do país, algo que ten que ser especialmente importante e simbólico para unha nacionalista.  Evidentemente, non é unha cidade calquera. Ademais diso, é universitaria, conflúen as administracións, é o espello onde todo o mundo se mira, o lugar onde vimos cada 25 de xullo a reivindicar a existencia da nosa nación, onde se produciron feitos históricos singulares… Moitísimas persoas deste país pasaron pola universidade e gardan o referente estudantil dun lugar de efervescencia de ideas e coñecemento. Así que si, Santiago é un lugar totalmente singular e vai ser un espello e un símbolo das políticas transformadoras do BNG. Non teño dúbidas, pero estamos en fase de comezar a demostralo. Temos moito traballo por diante nos próximos anos.