A esperanza indócil

¿Y usted por qué es revolucionario?
Por decoro, querida Marquesa.

É un diálogo en La Corte de los Milagros, de Valle-Inclán. O personaxe que invoca o «decoro» como razón para xustificar unha revolución na arena ibérica é un poeta. Que rara soa esa palabra nun discurso político. E, non obstante, que estraña precisión. Falar de decoro é falar de honra, honestidade, estimación, dignidade. Unha primeira tarefa de urxencia ecolóxica no noso tempo é recuperar o sentido das palabras. O seu alento moral. O acento da verdade.

A resposta, hoxe, podería ser a mesma. Por que desexar unha revolución? Por que querer cambiar este estado de cousas? Por decoro. George Orwell definía a utopía desexábel como «unha decencia común» (decency common). Tamén parece unha expresión doutro tempo. A honestidade como unha práctica social cotiá. Por iso soa auténtica. Como referirnos a este mundo, entrampado nun sistema que se sabía inxusto, pero que ademais se amosou perigosamente ineficiente ante un mal de aire global? Como chamar este estado de extralimitación ecolóxica, de aceleración nas desigualdades, de abaratamento humano e bullshit jobs (traballos de merda), de vixilancia autoritaria e condutismo tecnolóxico, de quebra social e loita entre xeracións, de nova «guerra fría»? O hipercapitalismo impaciente, entre a distopía e a ciencia ficción, con ese aire de feudalismo futurista, aínda non ten nome. Como non o ten o home de negocios que atopa o Principiño no Cuarto Planeta e que non quere ser interrompido mentres compra compulsivamente estrelas.
-E para que che serve ter as estrelas?
-Sérveme para ser rico.
-E para que che serve ser rico?
-Para mercar outras estrelas.

Vai pola cincocentos un millóns seiscentas vinte e dúas mil setecentas trinta e unha estrelas. Comprar estrelas non ten nada que ver con fantasías. «Son un home serio!», puntualiza. Pero ao personaxe de Saint-Exupery lémbralle un borracho. Mentres tanto, podemos poñerlle nome á ausencia, ao que nos pode unir nunha esperanza indócil? A desesperación xera rexeitamento, é unha manifestación de fastío, vergoña e noxo. Só cando se ergue do chan, cando se pon en danza, coma unha esperanza indócil, crítica, se transforma nunha operación de rescate, un movemento de desexo.
Unha sociedade da decencia común. Unha sociedade decente. Iso xa sería unha revolución.

Zone À Deféndre (ZAD) é unha denominación que se estendeu en Francia para definir os espazos que non deberían ser profanados por megaproxectos urbanísticos ou por intervencións de alta violencia catastral. O termo xurdiu da longa resistencia fronte ao intento de construción de (outro) aeroporto en Nantes, o Grande Ouest. Os opositores decidiron acampar alí en 2010, uníronse aos labregos e moita xente acabou cultivando a terra. Non foi un camiño de rosas. Houbo grandes operativos policiais para expulsalos e derrubáronse cabanas e espazos colectivos como a biblioteca. Pero, ao final, o rico sistema de brañas quedou protexido e non se construíu o aeroporto. Esa experiencia estendeuse a outros conflitos e hoxe existen ao redor dunha ducia destas ZAD ou zonas a defender.

No mundo deberían multiplicarse as zonas a defender. Xa metidos en soños, a propia terra debería ser unha ZAD. En vez de perdernos en abstraccións, a utopía máis razoábel sería marabillarse co planeta que habitamos. Protexelo para que nos protexa. Con frecuencia, acontece o contrario. Aquilo que debería estar máis defendido é o máis vulnerábel. O máis inseguro. Hai unha nova carreira armamentística, pero non é a seguridade o que a impulsa. A inseguridade está na crecente pobreza infantil. A inseguridade está na imaxe desa nai abrazada á súa criatura no inmenso cemiterio mariño que hoxe é o Mediterráneo. A inseguridade está nese sistema criminal que chamamos machismo. A inseguridade está no calabozo onde se extingue Julian Assange. A inseguridade está no espolio de ríos e terras que sofren poboacións indíxenas no silencio da intemperie informativa. A grande inseguridade, en fin, a angustia planetaria é o resultado dunha aceleración depredatoria que, en precisa diagnose abismal do antropólogo Emilio Santiago Muiño, «nos botou a unha situación de extralimitación ecolóxica insostíbel».

O Punto Cero para a navegación, a referencia desde onde se estabelecen as coordenadas, é un lugar ficticio e real á vez. Alí onde se cruza o meridiano Greenwich co Ecuador. Nese punto do Golfo de Guinea está situada a chamada Null Island, posición 0°N 0°E, unha illa inventada, coa xeografía dunha pero onde os sistemas de xeolocalización sitúan as incontábeis buscas erróneas.

Null Island ben podería ser a capital do mundo, depósito de perdas e esperanzas, na Era Mayday.

A illa inventada

Todo pasa hai nada
*
Declarou con optimismo fúnebre: «E isto só é a tumba do iceberg!
*
Era moi vangardista. Dedicábase a plaxiar o futuro.
*
Notas sobre a ironía como Zona a Defender:

1.- Na consulta, considerando o escaso incremento de peso nun bebé, o pediatra pregunta: «E o neno mama ben?» A nai desbarata nun santiamén a sospeita que contén o interrogante: Como unha persoa maior!

2.- (Testemuño de Manuel María, poeta e procurador dos Tribunais) Durante o xuízo por unha agresión, o xuíz pregúntalle a unha das denunciantes:
-E o golpe recibiuno en plena liorta?
-Non, señor. Foi un pouco máis abaixo.

3.- Cando intuíu o final, un labrego galego quixo ditar as últimas vontades. «Anote», díxolle ao notario, «un terzo para Francisco, un terzo para María, un terzo para Pedro, un terzo para Elisa, un terzo para Carmen, un terzo para Ernesto…»
—Pero, non serán moitos terzos? -preguntoulle o notario
—Non sabe vostede o grande que é a terra!

4.- A santa ironía popular cando define a fame: «Comer Aleluias».
*
Na defensa de Madrid, na Cidade Universitaria, os membros das Brigadas Internacionais tiveron que utilizar libros para construír as barricadas. O material preferido eran os tomos das enciclopedias, despois de experimentar que as balas dos atacantes penetraban até a páxina 365. O combatente que descubriu o número da «páxina da vida» foi o poeta John Cornford, voluntario de 21 anos, bisneto de Darwin, o autor da teoría da evolución das especies.
*
A aquel escritor torrencial movíao a ilusión de ser recordado por un simple epitafio: «Xuro que non traballarei máis».
*
Gabriel, Gaël, autor da novela Pequeno País, preguntoullede neno ao seu pai pola causa da guerra entre hutus e tutsis. Non había nada que puidese explicar semellante odio. Até que o pai encontrou un móbil que non figura rexistrado en ningún libro de historia: «Porque non teñen o mesmo nariz». Esa é a medida exacta en que a literatura pode internarse máis alá da liña do inexplicábel. Un nariz.