Vigo.- Lis camiña con gracilidade sobre as caixas cheas de vinilos. Branquísima, cun ollo azul e outro verde, a gata decide descansar nun destes cubos de madeira, no que destaca un disco de 1980 do compositor, cantante e trompetista checo Karel Vacek. De entre os case 14.000 álbums que tiña para escoller, semella sentirse cómoda improvisando sobre unha base de jazz, swing e polka. Estamos en RioLagares, tenda de discos e libros e espazo cultural rexentado por Cé Tomé e Xavier Queipo no centro de Vigo. Comparte rúa co cadáver da Panificadora e con Honky Tonk Discos, outro dos cinco establecementos deste tipo que permanecen abertos na cidade: Elepé, Pick Up e La Cueva completan a aliñación. «Unha tenda de discos non é un negocio. É un espazo especializado onde se trata á xente como persoas, non como clientes. Para nós triunfar é sobrevivir», di Cé Tomé, quen xa a mediados dos anos oitenta abriu Star Discos no centro da urbe olívica. O tendeiro, músico e artista plástico fachenda da calidade dos discos de segunda man e da variedade estilística: «Temos desde rock progresivo checo ata doo wop grego, pasando polo rap e a ópera. Darlle ao público o que quere non é cultura, é negocio. As persoas somos máis interesantes e ricas cando nos abrimos a outras disciplinas», defende.

Se abrir unha tenda de discos parece unha temeridade, esta aposta tan extrema polo underground visualízase como unha ruleta rusa cun vinilo xirando a 33 RPM, como o tambor dunha pistola: «O que facemos é político, suicida, anacrónico e absurdo», afirma. A filosofía de Cé resúmese en que, aínda que o público potencial sexa escaso, quen entre na tenda teña moito onde escoller: «Se vén alguén interesado no drum and bass eu teño que ofrecerlle catrocentos discos dese xénero. Por que? Porque se non esa persoa vén e fica no mesmo punto no que estaba antes de entrar». Entón, son necesarios os 13.800 álbums que ten á venda? «Eu non podo pretender que a xente con criterio veña a unha tenda na que non hai criterio nin produto. Sempre ten que haber máis oferta que demanda para que esta poida avanzar».

Outro que leva toda a vida rodeado de discos é o coruñés Nonito Pereira. Por influxo do seu pai, do mesmo nome e falecido en 2019, comezou de adolescente poñendo música nunha emisora de radio, e de aí a picadiscos do Playa Club, promotor, tendeiro, empregado de discográficas, editor de revistas musicais e un longo etcétera: «Agás de músico, traballei en todas as profesións relacionadas coa música posibles», confirma. En Nito’s, a tenda de discos do seu pai, aprendeu a tratar estes obxectos circulares con agarimo e respecto. Despois, en 1997, abriu Noni’s, que foi o punto de encontro da melomanía herculina ata 2014: «Polas súas dimensións podiamos facer concertos, presentacións, exposicións… Non estaba nunha rúa moi transitada, pero a cousa foi moi ben ata a chegada da piratería e Operación Triunfo.

As multinacionais puxeron por diante as grandes superficies», recorda. Hai seis anos volveu de novo á carga cun pequeno local nas céntricas Galerías Real, onde cada fin de semana el e outros vendedores celebran un pequeno mercado discográfico: «Vendemos moito Queen, Pink Floyd, Bowie… é difícil mover á xente de aí. Pero no momento no que alguén entra nunha tenda de discos está xogando no teu territorio, e a túa actitude cara el ou ela está condicionando a súa experiencia», explica. Ademais, en agosto, durante a celebración do Festival Noroeste —evento impulsado polo seu proxenitor—, Nonito organiza unha feira discográfica de grandes dimensións no Mercado de San Agustín.

O santiagués Alfonso Espiño tamén pasou moitas horas ao longo da súa vida nestas tendas, pero como comprador. Nalgunhas delas mesmo podemos atopar discos de bandas das que formou ou forma parte: Contrastes, Los Chavales ou Espiño, o seu último proxecto. O compositor, instrumentista e historiador musical considera que as tendas de discos son «ecosistemas moi particulares onde pode pasar de todo. Poderíase gravar un programa tipo Gran Hermano nelas. A súa desaparición sería unha grande perda a nivel antropolóxico». Por sorte, en Santiago continúan clásicos como Disco Precio e A Reixa, e tamén xorden novas propostas como El Muelle 1931 Shop. «Sempre que viaxo gústame visitar tendas de discos e traer algo para casa», conta, pero recoñece que debido á comodidade do streaming, visita moito menos estes lugares repletos de música prensada e «personaxes surrealistas».

«A cousa foi moi ben ata a chegada da piratería e Operación Triunfo. As multinacionais puxeron por diante as grandes superficies» (Nonito Pereira)

As dúas caras do vinilo: rexurdimento melómano ou moda consumista?
Pero, a día de hoxe, quen segue a mercar discos? Segundo Promusicae, a entidade que agrupa a práctica totalidade do mercado discográfico español, en 2023 o 87% dos consumidores optaron polo mercado dixital —principalmente streaming— como medio predilecto para escoitar música. Dentro do 12% restante —o 1% que falta sería para o vídeo e outros formatos—, o vinilo álzase como o formato favorito con algo máis da metade das vendas. Xustamente o 2022 foi o primeiro ano desde 1987 no que as vendas de vinilos superaron ao CD en España.

Pódese afirmar, pois, que o vinilo está de moda. Que un obxecto que leva máis de setenta anos entre nós xere case quince millóns de euros de ingresos no Estado é sorprendente, máis tendo en conta a feroz competencia que ten. De 2010 a 2022 pasouse de tres a corenta e tres millóns de vinilos vendidos a nivel mundial. Por outra banda, esta escalada meteórica está a dar claros síntomas de esgotamento: de 2021 a 2022 o aumento interanual de venda de vinilos pasou do cincuenta e un ao catro por cento. Os motivos, como adoita acontecer, son variados, pero hai un que se alza sobre os demais: «Os vinilos son caros», resume Fernando Fernández Rego, docente, xornalista musical e un dos creadores, xunto con Sergio Peck, do selo discográfico underground Ferror Records. «Nós intentamos que non pasen dos vinte euros, pero as multinacionais están editando novidades a trinta ou corenta», engade. Entre os grupos que editan vinilos atopamos a Chicharrón, Radio Océano, Copa Turbo, Músculo ou Pablo Leira. Os vinilos son caros, si, porque como acabamos de ver, é un nicho de mercado que medrou moito na última década e ninguén está disposto a deixar de gañar cartos, especialmente as grandes empresas.

O que non medrou foi o número de fabricantes. Isto fai que unha mesma fábrica teña que prensar os vinilos de Taylor Swift e do grupo do teu veciño do quinto ao mesmo tempo, e por moi ben que toque a guitarra e sexa simpático no ascensor, as prioridades son as que son. «Es el mercado, amigo», dicía aquel. Este desbordamento discográfico afecta mesmo aos máis grandes. En 2021 a cantante Adele publicou o álbum 30, e Sony Music mandou fabricar máis de 500.000 vinilos —500.000!—. O colapso que provocou a británica influíu nos lanzamentos de Coldplay, Ed Sheeran, ABBA ou Elton John, chegando nalgúns casos aos nove meses de retraso.

Os prezos de fabricación aumentaron en todo o mundo e moitas factorías dedicáronse exclusivamente durante meses a prensar 30. Malia que o disco se vendeu estupendamente —unhas 320.000 copias—, o produto restante, ás poucas semanas, estaba de saldo nos andeis das grandes superficies. A escaseza de fábricas fixo que nos últimos anos algúns artistas, como Jack White e Metallica, estean a crear ou mercar as súas propias. Fernández Rego, quen encarga os discos do seu selo á fábrica vasca Press Play Vinyl, fálanos de cifras: «Cen copias custan uns 1.600 euros, mentres que duascentas só 1.800», polo que as perxudicadas son, unha vez máis, as bandas e selos humildes que fan tiraxes máis axustadas. Espiño concorda con esta visión: «Este rexurdimento é unha moda que puxo ás grandes maquinarias a prensar vinilos de quen nunca apoiou este formato. O vinilo mantívose vivo grazas aos coleccionistas, grupos independentes e románticos que os mercaban. Agora o que atopan son alzas de prezos e atrasos nas fábricas».

Nonito Pereira sinala outro motivo que afecta ao prezo dos discos desde tempos inmemoriais: «O do IVE sempre foi unha afronta histórica. Por que o disco ten o vinte e un e o libro só o catro por cento? É máis cultura Shakespeare que Beethoven?», pregunta. O coruñés recoñece que lle compensaba mercar os discos a distribuidores nacionais e internacionais en lugar das compañías debido ás súas cláusulas abusivas: «Se só vendes discos novos estás condicionado polos prezos do mercado, que actualmente marca cantidades altas. A segunda man sempre che vai permitir ter discos baratos, sobre todo tendo en conta os prezos aos que saen as reedicións na actualidade», explica.

Tamén en RioLagares apostan con convicción pola segunda man, pero non de calquera xeito: «Cada disco vai protexido nunha funda de plástico e leva unha etiqueta co autor, produtor, xénero musical e ano e país de edición. A xente tende a relacionar a segunda man cos discos vellos do rastro a tres euros», di Cé Tomé. Admite que o feito de que internet elimina a necesidade de intermediarios entre proveedores e consumidores limita moito a capacidade da tenda para poñer prezos competitivos.

Alén de sucos e agullas: outros formatos

Non todo o que reloce é vinilo. O compact disc supón o 43% dos ingresos do mercado físico, malia que a súa musculatura vai minguando ano tras ano. Segundo Promusicae, hai vinte anos en España vendíanse case corenta millóns de cedés e só quince mil vinilos. A diferenza era abismal. Agora non lle queda outra que conformarse co segundo posto ata que estoupe a burbulla do vinilo, se isto acontece.

O que parece que está a asomar de novo a cabeza con timidez é o casete, formato nacido nos anos sesenta que tivo nos oitenta a súa década de gloria. Gravar cancións directamente da radio (un xeito de «prepiratería») ou realizar compilacións para regalar eran prácticas tan habituais como o uso das ombreiras e da laca. «É un formato bastante incómodo que obedece máis aos ditados da moda que a outra cousa. Non vexo á xente mercando un walkman para ir pola rúa», comenta Espiño. Nonito prefire velo con bos ollos: «É un formato entrañable que foi fundamental noutros tempos. Estas pautas márcaas a industria», di. Fernández Rego ten traballado con este formato en catro ocasións con Ferror Records: «En 2017 editamos cen casetes de Alarido Mongólico e saíunos a unidade a dous euros. No último que fixemos de Chicharrón, en 2022, a unidade saía a máis de cinco euros. Por que? Porque se puxo de moda. Ao underground o que nos convén é que non se poñan de moda determinadas cousas», resume de xeito cristalino.

A ovella negra: o «streaming»

Está claro que a auxe do vinilo nesta última década conseguiu manter a flote á venda de discos, pero non impediu que en vinte anos a facturación anual de música en formato físico en España descendese de 530 a 56 millóns de euros. Ao principio a causante desta baixada foi a piratería, especialmente as descargas ilegais na rede, pero nos últimos tempos o responsable é sueco e de cor verde: «Spotimerda [Spotify, a app musical] é o máis tóxico que apareceu na historia da música. Eu compoño, gravo e produzo unha canción pero son eles os que levan os cartos e a min déixanme as faragullas. Eu se quero regalarlle o meu traballo a alguén é cousa miña, pero que o faga outra persoa e ademais cobre por iso paréceme infame», di Cé Tomé, que, como resulta obvio polas súas declaracións, non ten a súa música subida á plataforma. «Cando todo depende de que unha serie de ceros e uns sexan os que che recomenden a música só favorece aos que xa tiñan un privilexio de antes polas súas cifras ou pola discográfica na que traballan», engade Espiño. «É o sino dos tempos, a evolución, o progreso; agora, quen fixo a lei fixo a trampa», conclúe o músico picheleiro. Hai un mes o xornalista musical Ignacio Juliá publicaba unha columna na revista Ruta 66 titulada «Abogado del diablo», onde daba voz a un coleccionista que defendía Spotify: «As vantaxes para os músicos que saen de xira son moitas (…), o mesmo para aqueles artistas que só gravan os seus temas e non pisan os escenarios. Agora todo o mundo pode escoitar as túas creacións sen as dificultades que entrañaba a distribución física». Continúa coa súa opinión persoal: «Detesto esa estratexia do se-che-gusta-isto, encantarache-isto-outro que guía ao oínte ao mínimo común denominador e pecha as portas á exploración doutros sabores, pero se existira internet cando empecei a comprar discos, teríame aforrado moitas expedicións á caza de referencias descatalogadas e moita pasta en elepés que logo resultaron mediocres».

Como apuntaba Espiño, e Dylan no seu día, os tempos están cambiando. Os lanzamentos discográficos perderon a importancia que tiñan antano, cando eran fitos mediáticos. En 2023, segundo a compañía de análise de datos Luminate, a Spotify e demais plataformas de streaming chegaron de media 120.000 pistas de audio por día, o que sobrepasa os tres millóns e medio ao mes. «Hai moitísima edición, máis que nunca. Democratizouse todo o proceso creativo, tanto de gravación como de distribución. É moi difícil dárlle cobertura a todo o que se publica e isto afecta en especial á visibilización do underground», comenta Fernández Rego. Con todo, o ferrolán non se queda só co negativo: «A maioría dos nosos discos poden descargarse de xeito gratuíto na web. O streaming axuda a que a xente poida escoitar os discos antes de mercalos». Tamén favorece que acontenzan anécdotas curiosas: «O casete que reeditamos dunha maqueta de 1986 de Voces de Ultratumba, un grupo vigués de punk feminino dos anos oitenta, vendeuse máis nos Estados Unidos que aquí. Ao estar en streaming empezou a saír en podcasts internacionais relacionados co movemento riot grrrl», conclúe.

Nonito Pereira compara este fenómeno con outro que el viviu moi de preto a principios deste século: «Os seres humanos somos moi posesivos. Cando foi a febre da piratería a xente presumía de ter toda a discografía de tal artista, aínda que non a escoitase. Co streaming non posúes nada, só colles algo mentres a plataforma cho permita». Non sabe se aplicacións como Spotify son positivas para os artistas, «pero si para quen teña xa inquedanzas e curiosidade. O algoritmo é preguiceiro, o estímulo ten que partir dun mesmo».

A gatiña Lis cansouse de percorrer as fundas plásticas dos vinilos e agora fedella cun resorte no chan. Igual que as persoas, que abandonaron os vinilos en favor doutras formas de entretemento, a gata dos ollos de cores parece estar desfrutando máis agora co seu novo xoguete. As modas é o que teñen: «A xente que agora compra vinilos pasado mañá comprará…», di Cé Tomé, e fica pensativo. «Tamagochis», completa rápido Xavier Queipo. «Ese público vai e vén, as modas tamén, pero as tendas de discos estamos aí sempre». Que así sexa.