FOTOS: BRAIS LORENZO

Santoalla.- En Santoalla, unha remota aldea da comarca ourensá de Valdeorras, foi onde Margo Pool se instalou en 1997 co seu marido Martin Verfondern para comezar unha nova vida, ata que o 19 de xaneiro de 2010 el foi asasinado por Juan Carlos, o veciño da única familia que vivía canda eles na aldea, despois de numerosas disputas polo monte comunal. Con todo, Margo nunca marchou e foi capaz de perdoar aos seus veciños. Hoxe é a única habitante do lugar, que, como ela mesma afirma, é o seu fogar e o seu lugar de paz, onde vive co estritamente necesario e en comuñón coa natureza. Sen alterarse un chisco, coa placidez que a caracteriza, conta como, cando chegou de pasar uns días en Holanda e descubriu que unha compañía eléctrica instalara uns farois na súa ausencia, decidiu baixar os plomos: «Non podía ver as estrelas».

Como é un día normal na túa vida en Santoalla? Non hai días normais aquí [ri]. Érgome ás 8, doulles a comida aos animais, almorzo, muxo as cabras, sóltoas e, despois, depende do que haxa: decorar, limpar a casa… Xanto con Rubén, o meu axudante coas tarefas, recollemos as cabras cara ás 18 horas… e xa. Só baixo unha vez á semana a mercar, sempre á Rúa, porque Petín só ten un pequeno supermercado. E unha vez cada dúas semanas vou a un supermercado máis grande no Barco de Valdeorras.

Non tes un momento para ti? Sempre atopo un momento para min. Cada día, despois de muxir, tomamos un café, fago un crebacabezas xaponés (unha especie de sudoku), leo, vexo algunha película… Agora que está Rubén teño máis tempo.

Cantos animais tes en total? Teño 43 cabras, 3 cans, 1 egua (Mysla), 6 galos, 9 galiñas… En realidade, 8 e media, porque o can do veciño [Julio, o irmán do home que matou a Martin] atacou unha, pero, por sorte, non   a matou.< Por que tantas cabras? Non teño nin idea de como comezou o das cabras [ri]. Si que tiñamos claro que queriamos ter unha casa con animais. Antes tamén tiñamos porcos, pero os porcos pequenos non se vendían moito e a min non me gusta sacrificar animais. E nunha ocasión, cando estaba en Holanda visitando á miña nai, chamoume unha veciña dicindo que un dos porcos estaba solto na súa aldea, en Coruxais, ao outro lado da montaña, e molestaba.

Teslle nome a todas? Si, a todas, porque todas as cabras son diferentes e teñen o seu carácter. Non coñezo moi ben as ovellas porque non as tiven, pero penso que son doutro xeito, máis parecidas entre si.

Como era a túa vida en Holanda? Traballaba nunha oficina nunha cidade ao norte de Ámsterdam e tiven a sorte de poder mercar alí unha casa de madeira, pero a administración veume dicir que non podía ter unha casa dese material e que tiña que tiralo todo. Martin tamén tiña unha casa, polo que decidimos vender e, co diñeiro que gañamos, puidemos viaxar durante dous anos en furgoneta por case toda Europa e Arxentina.

Dous anos viaxando e sen traballar? Si. Moita xente, cando llo conto, dime «eu tamén quero facelo!», e eu dígolles que por que non o fan, pero sempre teñen este problema ou este outro, ou as crianzas… Mais eu teño unha amiga que viaxou con dous nenos pequenos nunha autocaravana. Penso que, se queres, é posible.

E como o tomaron as vosas familias? Dixéronnos que tiñamos razón. Meus pais tamén viaxaran por Europa, eles xa sabían o que era e por ese motivo non nos puxeron ningún problema.

Cando Martin e ti chegastes aquí, tiñades en mente un sitio así para vivir?  A nosa idea era ter unha casa con máis terreo arredor, pero a verdade é que este sitio é precioso, moi, moi bonito.< Santoalla non é un lugar fácil de atopar. Tivestes que inspeccionar moito pola zona. Descubrimos o camiño que leva ata Santoalla e fomos ver onde conducía. Fomos subindo e subindo e, de súpeto, miramos abaixo e alí estaba. Falamos cos veciños e foron moi amables; Manolo, o home, non tanto, pero Jovita si, e convidounos a comer con eles. Pedímoslles permiso para durmir nun descampado e deixáronnos sen ningún problema. Preguntámoslles se coñecían alguén que vendese e dixéronnos que preguntarían, pero que tiñamos que volver nunhas semanas. Entón fomos ao norte de Portugal e, ao volver, xa nos dixeron que tiñan un amigo que quería vender. E aquí estou.

Dirías que estás soa en Santoalla? Estou soa, pero non me sinto soa. A min encántame. Vén xente, especialmente agora, despois da estrea d’As bestas, e paran uns cinco minutos para facerse fotos comigo. Teñen curiosidade. E, ás veces, veñen amigos de Holanda ou doutros lugares, pero non con tanta frecuencia, claro.

Vas moito a Holanda? Antes si, cando vivía miña nai, pero agora hai dous anos que morreu e non teño nada que facer alí. Teño aínda familia, pero non próxima. Os meus irmáns e os meus pais faleceron. Santoalla é onde vivo e onde quero estar. Agora vou uns días a Portugal cunha amiga, e é a primeira vez en dous anos que viaxo, pero Santoalla é o meu lugar.

A moita xente chámalle a atención ver no documental Santoalla a boa relación que existía ao principio entre vós e os vosos veciños e como despois as cousas se torceron. Sobre iso, eu penso que todos somos humanos e todos somos difíciles.

Os problemas comezaron polo voso afán por darlle máis posibilidades á aldea? Non creo que fose así. A maneira que Martin tiña de construír as cousas na casa non era a maneira de antes. El quería arranxar un muro que temos enfronte da casa, onde temos as caravanas para quen nos visita, e o veciño díxonos que non, que ese terreo era seu. Nós só queriamos facer as cousas mellor, pero pouco a pouco todo foi cambiando.

Actualmente es a vicepresidenta do monte comunal, e o presidente é Julio, o irmán do homicida e que está en prisión. Que opinas de todas as parcelas de terra abandonadas de Santoalla?  O problema é que non fan nada con elas. Perténcenlles, pero non queren vender, nin alugar, nin arranxalas. É unha pena, porque pouco a pouco vai caendo todo. Aínda que, por outro lado, para min, mellor: menos xente, menos problemas. Especialmente tendo cabras: cando hai xente e hortas, as hortas e as cabras non son unha boa combinación. Tes que pechar moi ben porque, senón, entran e comen todo. Aquí hai uns 35 quilómetros cadrados onde poden comer, pero non, as cabras van á horta do veciño. Elas son así.

Este 2023 fas 70 anos. Cando pensas no futuro, como ves a túa vida? Nesta casa, coa axuda das persoas que veñen traballar na terra e cos animais a cambio de hospedaxe. A idea xurdiu a partir de 2006, cando comezaron a vir persoas voluntarias. Un mozo, Javi, estivo aquí uns tres anos e a cousa foi medrando. Agora está Rubén. Chámase WWoofing, que vén da organización WWOOF [acrónimo de Oportunidades no Mundo en Granxas Ecolóxicas], á que estou subscrita. É moi interesante porque veñen persoas de todo o mundo [«de 90 países», apunta Rubén]. Iso si: a partir de agora terei menos animais.

Fálase moito do futuro do rural, do despoboamento e de que hai que facer para evitalo. Este tipo de iniciativas, porén, non son tan coñecidas.  É que eu podo sobrevivir aquí porque teño a miña pensión, pero non podo vivir só das cabras. Este voluntariado de intercambio é unha solución moi boa.

Chama a atención a túa capacidade de seguir adiante despois do asasinato de Martin. Ti perdoaches, pero non todo o mundo é capaz de facelo. Penso que por ese motivo o mundo está tan mal. Eu pensei en que faría eu na mesma situación que eles. Carlos, que ten unha discapacidade intelectual, seguramente oíu moitas veces da súa familia, especialmente do seu pai, «alguén ten que matar ese holandés», e un día decidiu facer o que fixo. E, pensando no caso de Julio, que sempre estaba coidando do seu irmán, quizais eu tamén o encubriría.

No tempo que pasou dende a desaparición de Martin ata que atoparon o seu corpo, ti xa intuías o que pasara. Atopábaste moito cos veciños? Non, nos primeiros anos case nada. Pasaban preto, pero non falabamos. E con Carlos cruzaba moi poucas palabras.

Antes era Jovita quen tiña as chaves da igrexa da aldea, agora telas ti. O templo está en moi malas condicións. Hai algunha iniciativa para arranxalo?  O cura quere pechala, e é unha pena porque, aínda que está mal, continúa a ser bonita. Pero arranxala é demasiado caro. A irmá dunha amiga, que viviu moitos anos en Inglaterra, deume 20 euros para reparala. Aínda os teño [ri]. Se contribuíse moita xente podería arranxarse. Agora aínda se pode entrar, pero é perigoso. Un día vai caer.

Cando soubeches por primeira vez que se quería facer unha película sobre o que pasou? Cando o souben xa a estaban facendo. Mandáronme unha mensaxe moi amable para contarmo e pareceume ben. Eu non sabía como sería nin como quedaría.

Dábache medo que enfocasen a película dun xeito co que non estiveses de acordo? Non, a verdade é que a película era algo que quedaba moi lonxe para min. Tiña moitas outras cousas na cabeza. Tamén souben que un home escribira un libro, e outra persoa en América do Sur… Eu non sei canta xente escribiu ou creou inspirándose no que pasou en Santoalla, e non o entendo, porque hai moitas persoas que morren en circunstancias moi raras.

Quizais ten que ver que ti decidiches quedar e seguir adiante coa túa vida. Pode ser.

O director, Rodrigo Sorogoyen, levouche a película á túa casa. Que pensaches ao vela? Gustoume, pero para min é unha película. Claro que recoñecín algunhas cousas nalgúns momentos, pero é ficción.

E dedicouche a película.  Si. No momento que o vin, dixen: «Ooooooh» [ri]. Agora mantemos o contacto de cando en vez, pero está moi ocupado, como é lóxico.

Sentícheste agoniada ultimamente polo éxito d’As bestas? Cando veñen tres ou catro grupos de xente nun día, si. Pero eu sei que veñen aquí por un motivo, e son tan amables…

Cres que, en xeral, hai certa romantización do mundo rural? Penso que si. Hai que traballar moito e non se poden ter problemas coa suciedade, o barro, a choiva… Pero, se non tes ningún problema con iso, é unha vida moi boa.

Para algunhas persoas, volver ao rural é visto como un atraso. Para min é todo o contrario, pero tamén entendo que non é posible para todo o mundo, que hai que gañar a vida e que non todos poden facelo nunha aldea. Hai xente que quere vivir na cidade e xente que quere vivir na aldea, e paréceme ben. Eu non quero que veña todo o mundo a Santoalla, pero si creo que debería existir a posibilidade para máis xente de vivir no rural porque é moito máis san. Moitas persoas que veñen aquí din que senten moita máis tranquilidade, que se relaxan, que dormen mellor… e é certo.

Pasado todo este tempo, e obviando – se é que iso é posible – o que pasou, dirías que se cumpriu a idea de vida que Martin e ti imaxinabades? Si, estou satisfeita e contenta. Máis ou menos, teño a vida que quero vivir.