O achado de galerías de ata 30 metros de profundidade no Rosal revive as teorías que apuntan a que a febre do ouro que o Imperio Romano desatou na Gallaecia contribuíu a definir o sentimento de identidade nacional da comunidade.

A Coruña.- A limpeza dun monte en Tabagón, no municipio do Rosal, na comarca pontevedresa do Baixo Miño, puxo ao descuberto varios pozos dunha milenaria mina de ouro romana que indican que se trata da maior explotación subterránea desas características atopada ata o momento en Galicia. Segundo o xeólogo Óscar Pazos, que publicou o seu descubrimento na web Historia de Galicia, a mina, con varias hectáreas de superficie, conta con galerías de entre 25 e 30 metros de profundidade.

«Que había minas na zona é algo sabido, pero as limpezas que fixo nos últimos meses a Comunidade de Montes de San Miguel de Tabagón e Pías foron deixando ao descuberto varios pozos esquecidos, ocultos ou atorados», explica Pazos. A principios de verán descubríronse varias cavidades na Borna Grande, como bautizaron a unha grande escavación en superficie, «como nunca se viran antes». E iso permitiu, mediante o uso de tecnoloxía de geofísica de resistividade, comprobar a enorme profundidade das galerías.

Para describir o calibre do achado, o xeólogo conta que a mina de ouro romana baixo terra máis grande descuberta na Península está en Valongo, a uns quince quilómetros ao nordés do Porto, en Portugal, con galerías que nalgún punto alcanzan os oitenta metros de profundidade e nas mesmas capas xeolóxicas que Tabagón.

O noroeste da Península, en especial as provincias da Gallaecia e a Lusitania, foron as principais provedoras de ouro para o Imperio Romano a partir de Augusto, que reinou dacabalo entre o século I antes de Cristo e o século I despois de Cristo. Segundo as fontes ás que se acuda, entre esas datas e finais do século III desta era, cando as minas quedaron abandonadas, extraéronse en Galicia entre 190 e 2.000 toneladas de ouro.

«Trátase de cálculos moi aproximados porque se fan en base a mostras de vetas esgotadas hai tempo», explica Pazos, quen lembra que o escritor e militar romano Plinio o Vello contaba no seu Naturalis historia que das minas da Gallaecia o Imperio extraía cada ano unha cantidade equivalente a unhas 6,7 toneladas ao ano. Neses dous séculos, representaría unhas 1.340 toneladas de ouro. Ao prezo actual, un espolio duns 67.000 millóns de euros.

A mina romana de ouro máis emblemática de España está escavada ao descuberto e está nas Medulas, en León, a trinta quilómetros de Ponferrada, aínda que cando empezou a explotarse, a comarca onde se sitúa, O Bierzo, formaba parte da Gallaecia, que en época do Imperio abarcaba tamén a rexión Norte de Portugal, as provincias de Zamora e de León e a comunidade autónoma de Asturias.

Dentro das fronteiras da Galicia actual hai catologadas unhas oitocentas minas romanas, aínda que a maioría delas «sen investigar ou mal investigadas», asegura Óscar Pazos, quen destaca o achado de Tabagón porque sería a primeira con galerías subterráneas e de semellante profudidad. Tamén, porque poñería de relevo que o que viviu o Imperio Romano co noroeste da Península Ibérica foi unha verdadeira «febre do ouro» que condicionaría non só a estratexia sociopolítica da Roma de entón, senón a conformación futura da identidade galega.

O xeólogo, que expón esa teoría no seu libro A invención da Gallaecia e a minería romana, explica que o emperador Vespasiano concedeu a cidadanía latina ás provincias hispanas pouco despois de acceder ao poder no ano 69 porque era a forma de asegurar que os metais que se extraían nelas, especialmente os preciosos da Gallaecia e a Lusitania, chegaban a mans do emperador. «Tratábase de manter unha boa relación coas elites locais, de integralas no Imperio. E iso podería explicar por que as antigas tribos de poboadores da Gallaecia foron abandonando os castros que habitaban e empezaron a establecerse nas cidades que Roma ía fundando», conta. «Todo iso foi pola explotación das minas de ouro, e o resultado foi a conformación dunha identidade propia como pobo e unha continuidade desas estruturas sociopolíticas».

O experto engade que, ademais, a Gallaecia foi a única das provincias romanas que mantivo ese mesmo perfil de autorrecoñecemento tras a caída do Imperio coa invasión dos pobos bárbaros, que fundaron o Reino de Galicia, e que o mantivo sostidamente no tempo. «Hoxe en día non somos suevos, pero seguímonos identificando como galegos», conclúe.

Non é que en Galicia xa non quede ouro, porque algúns xacementos seguen atraendo a atención de grandes industrias do sector. Como a canadense Edgewater Corporation, que a principios da década pasada comprou a antiga explotación de Corcoesto, en Cabana de Bergantiños (A Coruña), que non chegou a explotar pola oposición de veciños, ecoloxistas e historiadores que advertiron de que as súas técnicas poñían en perigo a riqueza arqueolóxica e ambiental da zona.

O certo é que a minería romana si deixou pegadas paisaxísticas e ecolóxicas que hoxe serían impensables. Unha das máis impresionantes está en Quiroga, na provincia de Lugo, onde Trajano ordenou a obra de enxeñería máis importante da época, escavando o Monte Furado para desviar o curso do río Sil a través do túnel e levar o ouro do meandro.