Agora que pasamos o ecuador das festas e 2024 xa está aquí é hora de confesar unha cousa: odio as listas-resumo de fin de ano. Xa sexan de pensamento, palabra, imaxe ou vídeo, as mellores son as de omisión, que diría aquel. Que eu o fixen algunha vez? Demasiadas. Que cando sae un libro meu nunha lista de mellores lecturas a comparto? Tamén. Non me escondo. E é que as listas sempre foron para min unha arma de dobre fío. Por unha banda, axudábanme a poñer en orde a mente, a clasificar, a priorizar. Por outra, no mesmo feito da elaboración residía a ansiedade de non facela ben, de deixar fóra cousas importantes e introducir outras banais. Coas redes sociais exacerbouse todo o relacionado con dar envexa: o que importa é sacar abondas fotos, viaxar a douscentos cincuenta sitios diferentes, ler catrocentos libros mensuais, escribir a obra mestra do ano. E unha, que é preguiceira, nugallá, lacazana, lampantina (non sei por que teimamos en dicir que somos o país con mil nomes para a choiva e non reivindicamos a pluralidade de vocábulos para o insulto, a verdade), pois non pode seguir o ritmo. No fin de contas, cambiar de ano só é sumar unha unidade á cifra, e así tamén aforro o compararme con todo o mundo, o machacarme por non cumprir expectativas e o pensar que desaproveitei segundo que oportunidades.

Porén, se me dixesen que falase dunha nova importante neste 2023 (unha soa unidade non fai unha lista) sería a dun xulgado de Málaga que o pasado marzo recoñeceu a unha muller unha indemnización de 200.000€ tras 25 anos de matrimonio dedicada a coidar do fogar e das fillas. A contía correspondía ao salario mínimo vixente nese período. É dicir: levaba un cuarto de século traballando gratis. O exmarido, ao tempo, montara negocios, invertera e gañara diñeiro; un home que, ao chegar á casa, xa o tiña todo feito.

E agora, lectora, lector, nun alarde de incongruidade (outro máis), pídoche que fagas ti unha lista: na túa casa quen foi ao supermercado este Nadal? Quen cociñou? Quen puxo a mesa? Quen a recolleu? Quen limpou? Quen comprou e envolveu os agasallos? «Axudar» é un verbo que non debería conxugarse neste contexto festeiro: as tarefas non son responsabilidade de ninguén (en xeral feminino) para axudar(lle). Segundo o INE as mulleres seguimos asumindo a maior parte do traballo doméstico e de coidados, aínda que nos últimos anos melloramos. As persoas da miña xeración, nadas nos 90, tivemos pais que comezaron a corresponsabilizarse da casa, nais que traballaban fóra dela. Puidemos contar con exemplos igualitarios para a construción de referentes de futuro. Sabemos que repartir as tarefas e coidados ao cincuenta por cento é o xusto.

Propóñoche, sobre todo se tes o peito cheo de orgullo porque na túa casa traballan homes e mulleres por igual, que te sigas facendo preguntas: quen pensou o menú? Quen sabía que agasallos facer e a quen? Quen organizou as viaxes para ver a familia e á familia política e cumprir con todo o mundo? Quen, en definitiva, fixo as listas que posibilitan a existencia das festas? E no cotiá? Quen leva a conta das citas co pediatra e as vacinas? Quen lembra as reunión no colexio e os prazos para apuntar ás crianzas ás extraescolares? Quen sabe onde se gardan as cousas na casa, cando hai que comprar máis macarróns, cando toca cambiar as sabas ou cando poñer lavadoras? Quen son as que nunca desconectan, porque sempre hai roupa que dobrar, que gardar, que tender, á que pasar o ferro? Cousas das que alguén ten que lembrarse, alguén ten que dicir: hai que facer isto, e iso, e aqueloutro. Listas.

Un libro que me marcou este 2023 (lembrade que unha unidade non fai lista) foi Nada (1945) de Carmen Laforet. Nel, a escritora definiu sen querelo en este termo tan do século XXI: a carga mental. «Entón foi cando comecei a decatarme de que se aturan moito mellor as contrariedades grandes que as pequenas nimiedades de cada día». Mirámonos no espello da sociedade igualitaria que estamos a construír e confiamos que si, que a execución das tarefas domésticas está repartida ao cincuenta por cento. A pesar dos «isto é que o leva a miña muller», «onde gardas o produto para limpar o baño?» ou «e logo non queda arroz?». Levamos o radar sempre aceso, sen dereito á desconexión, pero os nosos compañeiros, educados en teoría coma nós, non senten esa presión. Pregúntome en que momento da vida as mulleres gañamos esa habilidade de facer listas sen fin e eles tiveron a sorte de non aprendela, de non interiorizar a imposibilidade de pensar no nada. E pregúntome, tamén, se todo iso só vale o salario mínimo.

Nada foi unha das principais obras renovadoras da narrativa en español tras a Guerra Civil. Escrita por unha muller de vinte e dous anos, aínda que as boas críticas e as edicións se sucederon, tamén houbo quen non a tomou en serio. Mesmo aqueles que a defendían non podían evitar caer no parternalismo. Delibes afirmou que «unha muller de tan sólidos recursos, tan exacta, que pon en pé uns personaxes tan vivos como os de Nada é, sen dúbida, unha novelista», á vez que se preguntaba por que Laforet deixaba pasar tanto tempo entre a súa primeira obra e a segunda: «O feito de que a segunda novela non chegue, de que transcorran en van os anos, quere dicir que a novelista se teme a si mesma, teme non acertar a superarse, nunha palabra, séntese impotente (…). Pasaron os anos e Carmen, cada vez máis empequenecida, non se decidía, non xa a igualar o seu éxito inicial, senón nin sequera a intentalo»¹.

Entre 1945 e 1952, data de publicación das súa segunda novela, Laforet dedicouse, entre outras cousas, a parir catro fillos. Catro fillos e catro embarazos en sete anos. E dúas novelas. E todo o demais. Podería facer aquí unha lista, pero non sería tan bonita como as dos resumos de fin de ano.