Aznar, Fraga e Rajoy a Cuíña, López Veiga e Francisco Vázquez, os políticos que lideraron a xestión da crise do Prestige e da marea negra que provocou o seu naufraxio correron unha sorte diversa.
A Coruña- O 19 de novembro de 2002 o petroleiro Prestige partiu en dous a uns 250 quilómetros ao oeste da Costa da Morte, na Coruña, cando xa empezara a esparexer boa parte da súa carga de máis de 77.000 toneladas de fuel polo litoral galego e portugués. Semanas despois, a mancha acabaría chegando ao Golfo de Biscaia e mesmo ás praias do suroeste de Francia.
O buque, propiedade dunha empresa de Liberia, con bandeira de Bahamas, operado por unha navieira grega e cuxa carga era propiedade dunha sociedade rusa radicada en Suíza, lanzara un SOS seis días antes advertindo de que estaba á perder por unha greta no seu costado, que ameazaba ademais a integridade da súa estrutura.
Lonxe de darlle refuxio, as autoridades españolas decidiron quitar o problema de encima e pasearon o barco arriba e abaixo polo Atlántico, nunha semana de desidia, desinformación e decisións contraditorias e erradas – primeiro enviárono ao norte, logo ao sur, cando Reino Unido e Francia advertiron de que non consentirían que llo achegasen-, que agravaron a situación e deixaron un rastro errático de chapapote por toda a costa e unha sensación de impotencia e enganos na sociedade galega.
Mentres o Goberno de José María Aznar, a Xunta de Manuel Fraga e as televisións que dependían de ambos negaban calquera problema e facían apreciacións absurdas sobre a situación con argumentos carentes de calquera sustento técnico, a marea negra arrasaba caladoiros e rías, chegaba aos portos de decenas de localidades pesqueiras, arruína o modo de vida de miles de familias e empezaba a conformar o movemento Nunca Máis, a maior explosión de conciencia solidaria da sociedade civil que se produciu ata o de agora en Galicia.
A xestión aquela catástrofe ecolóxica, económica e social –a Fiscalía valorou anos despois os danos en 4.338 millóns de euros, máis do 12% do PIB galego do 2002- implicou a case unha ducia de altos cargos políticos que nunca recoñeceron a súa responsabilidade en todo aquilo.
Mariano Rajoy, «el señor de los hilitos».
Cando o Prestige naufragou, o agora expresidente do Goberno levaba apenas catro meses como portavoz do Executivo de Aznar. Non tivo nada que ver na xestión técnica da catástrofe, pero foi a imaxe pública da campaña de mentiras e desinformación que a acompañou.
Os pescadores, bateeiros e voluntarios levaban días recollendo e limpando coas súas propias mans o petróleo das praias e as rías porque nin o Goberno nin a Xunta lles facilitabanl medios para facelo, e cando o buque partiuse finalmente en dous e naufragou, Rajoy seguiu negando que houbese unha marea negra e que o pecio supuxese un perigo ecolóxico:
«Saen uns pequenos fiíños, hai catro en concreto que se viron, catro regueiros, dinme, regueros solidificados con aspecto de plastilina en estiramento vertical, deben de saír dalgunhas das gretas uns fíos… Loxicamente, pois estamos aínda estudando… Están os técnicos estudando realmente que é o que significa isto».
Cando aínda faltaban catro anos para que se enviase o primeiro tweet e o concepto «meme» aínda non fora ideado no seu significado actual, Rajoy logrou o seu primeiro tema de tendencia ao reducir a peor marea negra da historia de Galicia a eses «fiíños» de plastilina.
Manuel Fraga, o presidente ao que o petroleiro lle custou a súa sexta maioría absoluta.
O presidente honorario e fundador do PP revalidara a súa quinta maioría absoluta pouco máis dun ano antes, e a xestión do Prestige custoulle o sexta tres anos despois. O capitán do barco, o grego Apostolos Mangouras, lanzou o seu primeiro SOS o xoves 12 de novembro. La Voz de Galicia abriu o venres de madrugada a súa edición advertindo a cinco columnas: «Un petroleiro á deriva ameaza a Galicia con outra gran marea negra». Ese mesmo día empezou a chegar fuel ás praias e aos portos da Costa da Morte.
Aínda así, Fraga decidiu irse o sábado a unha cacería da que non volveu ata o domingo pola noite. A ausencia dun líder tan autoritario como el deixou ao Goberno galego sen capacidade de reacción. Nin sequera para avisar aos alcaldes dos municipios costeiros de que tiñan a marea negra encima, nin para coordinarse co Executivo central.
Fraga, que cumpriu 80 anos en plena crise do Prestige, non visitou as localidades afectadas ata oito días despois, cando inaugurou unha sede local do PP na Costa da Morte, o que lle valeu reproches mesmo dos seus defensores acérrimos, teimou en facer seguidismo da campaña de desinformación de Aznar e Rajoy desde a TVE e a TVG. A súa desidia provocou enfrontamentos internos entre os seus conselleiros e a indignación de boa parte do seu propio electorado, que nas eleccións de 2005 retirouno do Goberno. Fraga morreu sete anos despois.
José María Aznar, do Prestige á foto das Azores
O Prestige foi o inicio do declive de José María Aznar. A catástrofe colleu ao seu Goberno a media lexislatura, en pleno auxe económico e mentres se labraban boa parte das tramas corruptas que moitos anos despois derivaron nas condenas xudiciais que acabaron cos gobernos de Rajoy.
Aznar sustentou a estratexia de mentiras e desinformación daquel, pero seguramente foi a súa actitude arrogante o que máis molestou en Galicia. Non visitou a comunidade ata case corenta días despois de que ocorrese o accidente do buque, e nin sequera se prestou a baixar as praias que limpaban miles de voluntarios. Limitouse a sobrevoalas en helicóptero.
Fronte ao auxe do movemento Nunca Máis e mentres xurdían a diario novas evidencias da nula xestión da catástrofe que poñían contra as cordas ao seu Goberno, Aznar celebrou en xaneiro de 2003 na Coruña un consello de ministros no que anunciou un plan de investimentos multimillonarios en Galicia.
A maioría delas resultaron erradas, como o AVE Ferrol-Bilbao ou o AVE Ponferrada-Monforte, nunca se executaron, ou tardaron lustros en facerse realidade, como o parador de Muxía, aberto ao público o 25 de xuño de 2020 e reinaugurado hai unhas semanas; o AVE a Madrid, que pese ao impulso anunciado aínda non chega á Coruña nin Vigo nin Ferrol e que termina en Ourense, desde o pasado decembro; e a autovía A Coruña-Fisterra, que só cobre 57 dos 91 quilómetros que separan ambas as localidades e da que 35 quilómetros son de pago…
Outras sinxelamente foron un fracaso, como o porto exterior da Coruña, a maior infraestrutura portuaria construída nos últimos anos en España, que endebedou á Autoridade Portuaria da cidade e que pasa a maioría dos días do ano sen un só buque nos seus preto de 5 quilómetros de peiraos e liñas de atracada.
Menos de dous meses despois daquel propagandístico consello de ministros na Coruña, Aznar fíxo a foto dos Azores con George W. Bush e Tony Blair para apoiar a invasión estadounidense de Iraq. Un ano despois, xusto tras os atentados de Atocha, o PP perdeu a maioría absoluta. Dos quince ministros e ministras dos gobernos da segunda lexislatura de Aznar, sete acabaron no cárcere ou procesados por corrupción, prevaricación ou outros cargos.
Francisco Álvarez Cascos, o barco «ao quinto pino»
O exministro de Fomento, gran afeccionado á caza como Manuel Fraga, tamén se foi de cacería a fin de semana no que o Prestige empezou a afundir. Cando lle preguntaron no xuízo por que non se quedou a xestionar a catástrofe se era o máximo responsable do transporte marítimo en España, Cascos respondeu que non o fixo porque non creu que a súa presenza fóra a ser «de utilidade».
Durante o xuízo, o exministro de Fomento, que acabaría deixando o PP e que foi xulgado en febreiro pasado por apropiación indebida de fondos do seu novo partido -Foro Asturias de Cidadáns, cuxas siglas, FAC, coincidían coas do seu nome e apelidos-, dixo que non era certa a versión dun técnico do seu ministerio que asegurou que fora o ministro en persoa quen deu a orde de enviar o buque «ao quinto inferno» antes de irse de caza.
Arsenio Fernández de Mesa, «el fuel se convertirá en adoquín»
Ex membro dos Cadeneros, unha banda de falanxistas a quen denominaba así nos anos setenta en Ferrol porque se dedicaban a dar malleiras con cadeas de bicicleta a homosexuais, obreiros, progres e loitadores antifranquistas, Arsenio Fernández de Mesa era o delegado do Goberno de Aznar en Galicia cando ocorreu a catástrofe.
Ata a chegada de Rajoy foi a imaxe das mentiras do Executivo. Aínda que sempre o negou, atribúeselle outra frase emblemática, segundo a cal ao Goberno non lle preocuparía que o Prestige afundísese porque a presión e temperatura da auga nas profundidades do océano farían que o fuel que contiña “convertésese en lastra”.
A pesar da crise, de Mesa mantivo o seu cargo de delegado do Goberno, o que lle permitiu ter coñecemento do rexistro da policía xudicial no chalé dun coñecido narcotraficante no que se acharon unhas comprometedoras fotos dun mozo e prometedor xestor galego, que se criara baixo a disciplina do mentor de ambos, José Manuel Romay Beccaría, e que ocupaba entón a presidencia da empresa Correos e Telégrafos.
Foi De Mesa quen alertou a Alberto Núñez Feijóo da existencia das fotos que probaban a súa íntima relación con Marcial Dorado. Anos despois, Rajoy nomearíao director xeneral da Garda Civil. Sen estudos universitarios, De Mesa empezou a traballar na vintena como auxiliar de xardinería no porto de Ferrol, pero as portas xiratorias do PP leváronlle na sesentena a cobrar un soldo duns 160.000 euros anuais como conselleiro de Rede Eléctrica Española.
Federico Trillo, cos F-18 listos para bombardear
No medio do caos da xestión do Prestige, o exministro de Defensa Federico Trillo, chegou poñer en alerta a un escuadrón de avións F-18 para afundir o barco para queimar o fuel e dar unha saída á encerrona na que se metera o Goberno.
Así o recoñeceu só un día despois de que o buque partísese en dous e se afundira: «Se non se quixo bombardear» o barco, dixo en televisión, é porque era «moi complicado e moi arriscado»: «Non está claro que se conseguira consumir todo o petróleo, que é moitísimo».
Trillo, o mesmo que ordenou a invasión de Isla Perexil con vento forte de Levante, enfrontaría pouco despois a súa propia crise cando un vello avión ruso alugado a baixo prezo estrelouse en Turquía con 62 militares españois a bordo. Esa crise agravouse cando se soubo que os seus cadáveres foran entregados ao chou ás familias sen sequera ser antes identificados.
Aínda que lle investigaron por tres delitos relacionados co Yakolev, el nunca sentou no banco por aquilo, pero acabou dimitindo. Aznar premiouno coa embaixada española en Londres, onde foi acusado de acoso laboral.
Jaume Matas, rodeado de «xornalistas de merda»
O ex presidente de Baleares e ministro de Medio Ambiente cando ocorreu a catástrofe, Jaume Matas, viaxou a Galicia oito días despois.
Mentres visitaba unha das praias afectadas, un fotógrafo encarouse co seu xefe de Gabinete, a quen escoitou dicir: «Aquí estou, nesta Galicia de merda rodeado de xornalistas de merda».
Despois diso, Matas foise de vacacións a Doñana, e non volveu aparecer por Galicia nin a encargarse da xestión da crise, a pesar de que se trataba da peor catástrofe mediombiental que sufrira España ata entón.
Matas acabaría sendo condenado a varios anos de cárcere por varios delitos de corrupción. Saíu de prisión en terceiro grao en 2020.
Miguel Arias Cañete: «Non é unha marea negra»
Miguel Arias Cañete foi o terceiro ministro de Agricultura e Pesca de Aznar, e un dos que apoiaron con máis decisión a campaña de mentiras daquel Goberno.
«Afortunadamente, a rápida intervención das autoridades españolas afastando o barco das costas, fai que non temamos unha catástrofe ecolóxica, como sucedeu noutras ocasións, nin prevemos grandes problemas nas augas españolas nin para os recursos pesqueiros», dixo o 16 de novembro.
«A vertedura afecta a unha extensión moi importante, pero non é unha marea negra» reiterou dez días despois. Cañete acabaría sendo comisario de Medio Ambiente da UE.
Xosé Cuíña, o delfín afundido por fogo amigo
Probablemente a única vítima política da crise do Prestige foi o ex alcalde de Lalín, ex presidente da Deputación de Pontevedra, barón do PP na provincia e conselleiro de Infraestruturas da Xunta Xosé Cuiña.
Era o único delfín en posición de suceder a Manuel Fraga, a cabeza do sector da boina do partido enfrontado en Galicia aos birretes de Rajoy e Romay Beccaría, e lideraba o sector máis galeguista do PP e do Goberno de Fraga que empezaba a poñer en dúbida a inoperancia do Executivo de Aznar para combater a contestación social derivada da errática xestión da catástrofe.
Cuíña morreu tres veces. A primeira, politicamente, por fogo amigo, cando Xénova filtrou á prensa que as empresas da súa familia venderan á Xunta material de limpeza para as praias. Aínda que nunca se demostrou que se lucrara con iso, tivo que dimitir. Sucedeuno aquel mozo xestor amigo dun narco que entón presidía Correos.
A súa segunda morte política tivo lugar en 2005, cando, pese ao enorme poder que acumulara no PPdeG, non foi capaz de lograr os avais suficientes para presentarse ao congreso da sucesión de Fraga para enfrontarse a quen acabaría gañándoo, Alberto Núñez Feijóo.
A súa morte física, por mor dunha pneumonía, ocorreu en 2007, cando apenas contaba 57 anos.
Enrique López-Veiga, as roldas de prensa do «capitán Pescanova»
O que era conselleiro de Pesca da Xunta cando se afundiu o petroleiro tamén fracasou no intento de liderar o PPdeG da era post-fraga.
Algúns xornalistas aínda o lembran protagonizando roldas de prensa empapado con traxe de augas amarelo, ao estilo capitán Pescanova, entre a enmoquetada seriedade das gravatas de Rajoy e De Mesa.
Aínda que tiña pinta(s) de estar metido de cheo no equipo que tomou as primeiras decisións, no xuízo asegurou que non tivo nada que ver, e que aínda que compartía a decisión de afastar o buque da costa, non tivo responsabilidade ningunha nela, e que mesmo alertou do perigo que supoñería levalo cara ao sur polo risco de que a marea negra alcanzase os bancos marisqueiros das rías baixas, máis produtivos que os do norte.
López Veiga acabou a súa carreira política como senador e presidente da Autoridade Portuaria de Vigo ata hai dous anos.
Francisco Vázquez, o alcalde socialista que amparou a Aznar tras propoñerlle que «cañoneara» o petroleiro
O alcalde socialista da Coruña tivo moito que ver coa decisión de afastar o barco da costa, porque foi un dos que advertiu ao Goberno de que non permitiría que se lle dese refuxio na Coruña.
A baía da cidade xa sufrira dez anos antes a catástrofe do Mar Egeo e en 1976, a do Urquiola, e as ameazas de Vázquez foron unha boa mostra da mentalidade localista e insolidaria coa que o alcalde coruñés entendía a política, mesmo en casos de emerxencia crítica.
Refuxiar o petroleiro na Coruña era un risco para a contorna costeira da cidade, pero tería concentrada a vertedura nunha zona abrigada e controlable. Non facelo e permitir a deriva do buque ata que se fracturou en alta mar supuxo finalmente tinguir Galicia de negro, tamén toda a costa da provincia da Coruña, a súa capital e os seus municipios contiguos.
Vázquez aínda se xacta de ser el quen propuxo primeiro «que se cañoneara o Prestige para incendiar a carga e que non producise a contaminación».
O seu Concello deu amparo ao consello de ministros de xaneiro de 2003 co que o Goberno de Aznar quixo frear a contestación social pola xestión da crise. A Vázquez, que conta hoxe con 76 anos e está tan afastado do PSOE como da política en xeral desde que Cidadáns iniciou o seu declive, o seu apoio a Aznar non lle pasou factura: renovou maioría absoluta en 2003 e en 2006 foi nomeado por José Luis Rodríguez Zapatero embaixador no Vaticano.