As eleccións do pasado domingo veñen a confirmar os peores pesadelos: unha maioría de extrema dereita chegou ás portas do Elíseo. Aínda que a orixe desta onda reaccionaria é americana (Trump, Bolosonaro, Milei, etc.), vén impulsada en Europa polos éxitos previos dos autoritarismos autóctonos en Italia, Hungría, Polonia… Unha nova ficha está a piques de caer. E non é unha ficha calquera.

Logo dos terríbeis resultados nas eleccións europeas, Macron optou por tensar a corda ao máximo, quizá no ánimo de poder facer traballar ao seu favor o sistema electoral. Pasada a primeira volta, a segunda non anuncia nada bo. No horizonte, unha cohabitación entre dereita e extrema dereita. De tanto tirar para a dereita, o péndulo bipartidista de sempre rompeu. Agora non hai quen volva aos consensos de décadas.

Non se pode negar a novidade do fenómeno, mais tampouco que teña unha xenealoxía ben concreta e resoante do pasado. Sabemos que a historia non se repite, certamente, ou que á segunda vez vén ser a farsa da primeira. O que está a acontecer non é porén farsa ningunha. Máis ben é a mesma traxedia vestida con traxe e garabata e impulsada por sofisticadas maquinarias mediáticas. Ata que punto houbo, da fin da II Guerra Mundial ata hoxe, unha metamorfose do propio fascismo é algo que non se debe perder de vista. En 1945 o fascismo foi derrotado por Stalin; pero en 1989 Stalin foi derrotado por Thatcher e Reagan. A pátina de liberalismo con que logo da guerra se camuflaron as oligarquías que no seu día apoiaban a Hitler, Mussolini, Pétain, Salazar, Franco, etc., bórrase axiña nos tempos que corren.

A revancha bélica dos antigos fascismos non adopta a forma dunha gran guerra entre Estados nacionais. Pola contra, configúrase dun xeito rizomático, molecular, moito mellor adaptado á constitución material da sociedade e que penetra por isto mesmo con moita maior profundidade no psiquismo humano. Neste senso, urxiría recuperar as reflexións da Escola de Frankfurt sobre o autoritarismo para decatármonos de que o fascismo foi unha modulación histórica particular dunha mesma lóxica autocrática hoxe aínda subxacente.

O fascismo, dicía Poulantzas, era o capitalismo baixo o estado de excepción. E iso é o que temos desde hai uns anos. Deslexitimación das institucións da democracia liberal e golpes de Estado máis ou menos explícitos por todas partes e non só desde os cuarteis.

O máis sintomático, porén, estase a ver estes días alén dos Pirineos: a claudicación do «centro» político. Hai uns anos, fose Macron aló ou Albert Rivera acó, o certo é que se presentaban como candidatos neutrais unha sorte de homes sen atributos dignos de Robert Musil. Viñan investidos da aura do éxito, do ideal aspiracional das xeracións criadas baixo hexemonía neoliberal. Perfectos fillos do realismo capitalista (Fisher) de Thatcher pretendían resolver o que non resolvera o vello bipartidismo de sempre, en gran medida causante da propia crise logo de catro décadas de xestión neoliberal. Hoxe Albert Rivera non é ningúen e Macron semella que segue os seus pasos logo da súa decisión de adiantar as eleccións.

E é que en democracia os sistemas electorais son os que determinan en última instancia cal é o valor dunha decisión. No caso francés o domingo pasado dúas eran as decisións en xogo: democracia ou autoritarismo, e que opción democrática. O sistema electoral francés está ben capacitado para resolver estas decisións combinadas; por iso decide a dúas voltas: na primeira, a cidadanía pode escoller a opción que mellor lle parece; na segunda, a menos mala das finalistas.

Acontece así, por exemplo, que na primeira volta de 2002 Chirac conseguira un 19,88% dos votos e LePen un 16,86%, co que deixou a Jospin fora da segunda volta cun 16,18%. O medo foi tal que na segunda o electorado despexou todas as dúbidas: Chirac medrou ata o 82,21% e LePen quedou no 17,79%. A mensaxe daquela fora rotunda. Un país democrático non estaba disposto a deixar gañar un presidente ultradereitista. Mesmo as extremas mobilizaron o que puideron.

De cara ao vindeiro domingo non semella que isto se volva repetir. O voto á Francia Insumisa xa está a ser a escusa dos «centristas» para non mobilizar. Tal foi agora o caso de Bruno Le Maire, ministro de Economía, que anunciou que non pensa votar a FI. A diferencia de Gabriel Attal, o primeiro ministro si pediu, mesmo se non de xeito incondicional, que se retiren as candidaturas que poidan mermar o voto contra LePen.

De todo isto poderíanse deducir moitas cousas. Unha destaca por riba do resto: o apego do «centro» á democracia é bastante máis fráxil que o das esquerdas en 2002. Entre escoller democracia ou autoritarismo, os liberais non o teñen claro e mesmo apostan polo segundo. Unha mesma matriz liberal subxace, ao cabo, nas propostas da extrema dereita posfascista co neoliberalismo de Thatcher e Reagan: a continxencia da vida por riba dos intereses particulares. Noutras palabras: o necroliberalismo emerxe como paradigma no que confluén co posfascismo as variantes liberais (clásica, ordoliberal e neoliberal); un paradigma para o que a vida xa non é responsabilidade do soberano porque manda a heteronomía do mercado. Atrás quedou o pasado fascista; por diante asoma un futuro necroliberal.