Edward Murrow, o periodista no que se baseou a película Boa noite e boa sorte (George Clooney, 2005) dicía que a linguaxe radiofónica debería dirixirse a un camioneiro e non ofender a un profesor. Debíao saber, porque se considera que foi el quen liberou a radio da dependencia da linguaxe escrita, facendo virtude da necesidade de retransmitir unha guerra. Eran outros tempos, outros camioneiros e outros profesores, pero sobre todo outros locutores.
Aos presentadores de informativos adoitan dicirlles que non tenten disfrazar a súa personalidade (curiosamente, polo menos nos programas de estudos da maioría das facultades, non din demasiado sobre disfrazar a realidade). Non sei se as personalidades que mostran son propias ou adquiridas, pero hai uns estereotipos claros de locutores de telexornal. Está dun lado o modelo paternal, baseado na autorictas, e o modelo executivo, baseado na potestas. O primeiro, o clásico nas televisións de referencia, vén sendo o daquel home que lle sacou a naftalina aos informativos da transición, Joaquín Arozamena e que agora encarna Pedro Piqueras: paternal, afable, amigable, alguén tan de fiar como os antigos directores de sucursal bancaria nas vilas. Se conta algo que non é certo, pensará o seu público, é porque o enganaron a el. Cara aí vai Xabier Fortes. Os nosos representantes nese canon podían ser Pampín e Teresa Castelo.
No extremo oposto están os executivos, a liga dos machos alfa (tamén hai femias alfa, como Rosa María Mateo). Normalmente son convencionalmente guapos (ou insultantemente guapos, como aquel Ramón Pellicer que estivo casado con Julia Otero) e de cabeza grande, sen que unha cousa teña que ver coa outra. Teñen unha clara actitude depredadora, máis ou menos como se J.L. Rodríguez «El Puma» estivera sentado detrás dunha mesa. Estaba aquel Pedro Macía, home de testa romana e peitado esculpido á navalla, que viña sendo como Enrique Mariñas, pero con blazer azul mariño e pano ao pescozo. Ou Ernesto Sáenz de Buruaga, que remataba sentenciando «así son las cosas y así se las hemos contado» sen deixar físgoa ningunha pola que entrar a dúbida ou a desconfianza.
No amplo centro, correndo un pouco a banda está o estilo Matías Prats. Máis cómplice, sen deixar de ser amigable, é un pouco como o cuñado que sabe de coches (de aí que sexa o locutor-anuncio por antonomasia). Nesa gama, en máis barato, temos a David Cantero, e en vernáculo, a Alfonso Hermida. Logo están os inclasificables, como Alfredo Urdaci, que claramente necesitaba ter un gato riba da mesa ou no colo e acariñalo mentres locutaba para compoñer a imaxe axeitada. Ou José María Carrascal, que daba a impresión que, cando se quentaba, ía petar coa cachaba no primeiro que se movera.
Feijóo é un locutor deses de ollada aceiro azul directa ao córtex cerebral do desprecavido espectador. Un rostro carenado para ofrecer menos resistencia ante a posible incredulidade que xera o que está dicindo
Os nosos presidentes autonómicos foron e son grandes presentadores de telexornal, aínda que soamente sexa pola práctica de pasar a vida enteira diante das cámaras. Fraga era un representante daqueles circunspectos anchorman da vella escola para os que sorrir era unha maneira de afagar os baixos instintos da audiencia, cunha autorictas que lle fumegaba como a roupa mollada preto do lume. Sempre se dixo que lle puxeran como arquetipo, desastrado, perrenchudo pero entrañable, a Spencer Tracy. A min lembrábame a Victoriano Fernández Asís, o que de rapaz fora secretario de Fernández Flórez. Teño del unha imaxe que vin de neno, e nunca se me despintou: despois de moderar un debate televisivo sobre o tabaco, despediuno prendendo un puro como o mango dun martelo.
Feijóo, que aspira a igualar o récord de Fraga de 16 anos emitindo non stop desde os estudos centrais de San Caetano é, pola contra, un locutor deses de ollada aceiro azul directa ao córtex cerebral do desprecavido espectador. Un rostro carenado para ofrecer menos resistencia ante a posible incredulidade que xera o que está dicindo. Unha mandíbula disposta a erguerse firme e despexar calquera obstáculo que lle poña diante a realidade, como aquela reixa que levaban diante as locomotoras de vapor no vello Oeste para apartar bisontes das vías. É, como definiron a Nixon en época tan temperá como 1952, o tipo de político que cortaría unha sequoia e logo montaría na cepa e pronunciaría un discurso para a conservación da árbore.
A civilización democrática salvarase unicamente se fai da linguaxe da imaxe unha chamada á reflexión crítica, e non unha invitación á hipnose, advertía Umberto Eco. Pois xa saben o que hai.
*A ilustración de portada é de Javi Prieto.