Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
Sempre que piso a Praza de Galicia de Santiago acórdame o tipo infame que decidiu demoler o edificio Castromil. Se cadra foi un bo home, pero as persoas sen un mínimo sentido do gusto non deberían encargarse das cousas que importan de verdade. Esa casa modernista, proxectada polo arquitecto coruñés Rafael González Vilar en 1922, acolleu nos seus inicios o Quiqui-Bar. Ata o nome era bonito! Na planta baixa estaba o restaurante; subías as escaleiras de mármore e chegabas ás preciosas vidreiras do salón de baile. En 1929 Evaristo Castromil mercou o inmoble e converteuno en estación de autobuses. E co Goberno municipal de 1975 chegaron a barbarie e o silencio: derrubaron un símbolo da modernidade para construír un aparcadoiro subterráneo.
«O maior crime urbanístico», lamentábase Nacho Mirás. E canta razón levaba! Aos políticos e aos arquitectos habería que esixirlles sensibilidade. Miras os edificios que nos rodean e tes a proba de que esqueceron botar na formigoneira harmonía e arte. Destruímos beleza e chantamos espantos. Nin construímos nin sabemos coidar.
Co que vai acontecer no Val dos Caídos dispárase a fantasía popular, pero xa houbo quen imaxinou o final dese armatoste de nulo valor arquitectónico, segundo lin esta semana. A Ernest Pintoff non lle treme o pulso e arranca con catro minutos de acción a súa película El felino (1979): un helicóptero sobrevoa o Val mentres fungan as balas dun tiroteo no funicular que remata co estoupido e desintegración da cruz xigante. É o único interesante dunha cinta na que o axente Jaguar, experto en artes marciais, vai de salvador do mundo e loita contra unha banda de traficantes liderados polo malvado Christopher Lee. Confeso que quedei atrapada ata o derradeiro fotograma polo incrible reparto, desde John Huston ata Fedra Lorente.
Los años Bárbaros (1998) é unha historia inspirada en feitos reais. En 1947 dous estudantes –Jordi Mollá e Ernesto Alterio– pintan na fachada da facultade «¡Viva la Universidad Libre!» e son sentenciados a oito anos de traballos forzosos no Val dos Caídos. Fernando Colomo relata a peripecia da fuga dese campo de concentración franquista nunha comedia ben adobada.
A obra faraónica do franquismo tamén queda retratada en La reina de España (2016), de Fernando Trueba. Blas Ontiveros, o personaxe que viste Antonio Resines, é un represaliado do réxime a quen todos daban por morto, pero que sobrevive ao campo de exterminio de Mauthausen e regresa de Alemaña, para acabar condenado a traballar no Val do Escorial.
O monumento, para Álex de la Iglesia, simboliza un pasado de horror. Balada triste de trompeta (2010) inclúe a pelexa a morte entre dous pallasos –Carlos Areces e Antonio de la Torre– na mastodóntica cruz: imaxe alegórica da guerra entre as dúas Españas. A película non é un puzzle narrativo perfecto, pero o espectáculo visual compensa o conxunto.
O cine porno tampouco resistiu a tentación do Val. Levo días buscando o filme Antonio Ramírez, el facha, de Diego Lanzas, editado en 2007 nun deuvedé do que se fixeron cincocentas copias, pero da produtora xa non hai rastro. Leo: «É unha parodia que conta as peripecias sexuais da familia dun nostálxico franquista na época da transición». Quedo coas ganas.
Para darlle bombo ao mausoleo xa está o NODO que, noutro empacho propagandístico, narra o día da súa inauguración, poñendo especial foco no traslado dos restos de Primo de Rivera e no discurso de Franco diante dunha masa de só homes; si, ningunha muller. A revisión hoxe do panfleto resulta brutal.
A la sombra de la cruz (2012) é un documental que te deixa sen palabras, durísimo, centrado na estrita educación que reciben os nenos cantores internos nun colexio beneditino do Val. O director, Alessandro Pugno, entra nunha realidade que nunca imaxinara. Sen xulgar en ningún momento, amosa o pensamento dos relixiosos e a educación rancia que imparten.
Traballo con unha bisneta de Evaristo Castromil. De pequecha brincou polo edificio modernista da familia. Respira sensibilidade e repara neses detalles fermosos que os demais nunca vemos. Na oficina falamos da sorte que correrá o Valle. Carmiña Castromil mírame co sorriso dos seus ollos e pregunta: «Que Valle, Valle-Inclán?».
Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
