Estrela fugaz
e muller que non sabe 

o que pedir.

Suzuki Masajo

3 versos, 17 sílabas e 1 microcosmos capturado nunha polaroid, unha imaxe atravesada de espazotempo: o haiku da poeta xaponesa Suzuki Masajo. Un des-astre? Un «quedarse sen astros»? O asunto é curioso (daría para moito afondando na fascinante vida persoal da autora). Remítenos a un escenario verosímil: atopármonos enxugando bágoas de San Lourenzo en Agosto ou orballando baixo as Xemínidas en Decembro, e que non saibamos que querer. Entre outras cousas, porque as estrelas fugaces —ou estrelas cadentes— non están aí para cumpriren desexos de primates ou organismos eucariotas en xeral, e sinto que morra un unicornio cada vez que leas isto. Vou ver de compensalo.

Con certeza, o rito de pedir un desexo cando vemos unha estrela fugaz é un bo exercicio, incluso sorprendente, para descubrir a nós mesmas o que queremos. Pero unha vez formuladas dúas ou tres peticións a un ceo indiferente aos nosos problemas, queda noite por diante, noite que abrangue moito do que ignoramos, do que sospeitamos (somos unha especie que sospeita, así, grosso modo) e proe na curiosidade. Tal vez queiramos saber máis sobre como se orixinan esas chamadas «estrelas», por que aparecen na mesma época do ano, de onde veñen, onde raio van… nada que non se preguntase Siniestro Total hai 30 anos e as astrónomas chinesas hai 2200.

«Necesitamos imaxinación na ciencia. Non é todo matemáticas e lóxica, tamén é beleza e poesía.»

Parecen palabras contemporáneas, o lema dun hipotético festival de sciencepoetry. Son de Maria Mitchell, primeira astrónoma oficial dos Estados Unidos, directora do Observatorio do Vassar College (Nova York), mestra e promotora das mulleres no eido da ciencia. Naceu hai 205 anos, trabou amizade con John Herschel, Mary Somerville ou Alexander von Humboldt; incluso lle permitiron entrar no Observatorio do Vaticano, iso si: «só ata o solpor» (sabe a pouco para un observatorio estelar, pero aló foi ela).

Anos antes, en 1847 dende o seu Nantucket natal, María albiscara un cometa non periódico e bautizado Miss Mitchell na súa honra- e recibira a medalla de ouro prometida por un rei con afección pola astronomía, Federico VI de Dinamarca.

Por moi presentes que sigan as palabras e o talante da súa descubridora, o cometa Miss Mitchell non é dos que volven. Porén moitos outros, si. Son precisamente algúns dos cometas que visitan o noso planeta periodicamente  (more a nosa especie nel ou non) os que provocan chuvias de estrelas, esas nas que —como a haijin nipoa— podemos ficar pampas, sen saber se desexar algo bo para os nosos ou malo para quen nos malquer. Ao seu paso preto do Sol, os cometas deixan un rastro de po, rocha, entullo… rastro que na nosa órbita elíptica nos cruzaremos sempre na mesma época do ano. Así, moitos cometas son escultores ou sementadores involuntarios de meteoros e meteoritos.

Non son o mesmo. Todos conforman un nobelo de po e rocha pero por exemplo o cometa, de órbita máis elíptica —ou mesmo parabólica ou hiperbólica, dependendo da orixe—, descríbese popularmente como unha bóla de neve sucia constituída por auga, xeo seco, amoníaco, metano, metais e rochas, todo en estado de conxelación. Á caloriña do Sol e do vento solar, os seus compostos sublimaránse nun ronsel de po e gas ionizado, ás veces duplo, cun soñador regueiro verdiazul: unha coma en latín (κόμη en grego), unha cabeleira. De coma temos un ou unha cometa. Na súa acepción en masculino, a bóla de xeo desenguedellada que poderemos ver como un prendedor fixo no firmamento durante días ou semanas. Na miña experiencia vital, ningún coma o Hale-Bopp na primavera de 1997.

Partículas e pequenas rochas escamadas desa quilométrica cola de po seguirán na súa órbita e cruzaranse coa nosa nalgún intre. Chamámoslles «chuvias de estrelas», se ben a maioría son fragmentos do tamaño dun gran de area que incandescen co roce contra a nosa atmosfera a máis de 50.000 kms./h, por veces rondando os 2000ºC. Estes son os meteoros e móvense en «tubos meteóricos»: un hula hop de entullo, meteoroides, como a nube que deixa un mal tubo de escape tras de si.

Até hai pouco pensábase que ese po meteórico, machucado ás veces até millonésimas de gramo, provocaba tamén a luz zodiacal: un halo fantasmagórico triangular, visible en ocasións na bocanoite ou antes do mencer xusto na eclíptica, a liña das constelacións zodiacais. A sonda Xuno revelou que é moi probablemente Marte quen ceiba ese po e non é, por tanto, de orixe cometaria. Tampouco da Santa Compaña, pero ben, aí xa non entro.

A condición que converte un meteoro nun meteorito é o feito de tocar terra. Un meteoro pasa polo ceo como ave de paso deixando unha sinatura luminosa, de aí a súa designación de estrela cadente —como vimos, nada ten de estrela—, e pode converterse nun meteorito sempre que non se desintegre ou afunda nalgún lugar impenetrable do planeta, quizais un océano, bosque ou deserto. Se alguén o atopa e o remexe nas mans preguntándose «ti, de quen vés sendo?»… Temos un meteorito. Galego.

(Si, tamén pode caer sobre as nosas cabezas, pero esa probabilidade é de 1 entre 250.000; moito menor que a de que nos alcance un raio, ataque un tiburón ou gañemos a lotería. Podemos seguir ollando a bóveda celeste sen aquela aprehensión dos antigos pobos celtas: por moitas fanegas de cascallo meteórico que caian ao día (por volta de 50 toneladas, estiman na ESA) digamos con Abraracurcix que «o ceo non vai caer mañá»).

O que coñecemos como «chuvia de estrelas» (en inglés meteor shower) é un fenómeno frecuente e periódico protagonizado por meteoros. En grego μετέωρος significa «suspendido do ceo» e nesa suspensión collen a choiva, a neve, os arcos da vella, as auroras boreais… de aí que todos estes fenómenos dispares en orixe entren no campo de estudo da meteoroloxía. Todos se plasman como por capricho no lenzo translúcido da nosa atmosfera. Pintan unha celaxe que completa a paisaxe terrestre, celaxe que, como sostén o arqueoastrónomo Juan Antonio Belmonte, era tan importante nas sociedades do pasado como as paisaxes terrestres e mariñas.

Na chaira de Tesalia —patria de Xasón, o argonauta— no norte de Grecia, os mosteiros de Meteora lémbrannos a raíz léxica da palabra: as montañas nas que se ergueron semellan, por unha ilusión óptica, colgar ou flotar no ceo. Son inmensos piares rochosos do Terciario, erosionados por un río.

Pero volvamos ao rego cometario. Como sinalei, as chamadas chuvias estelares son xeralmente periódicas xa que a súa orixe atópase nos anaquiños rochosos e cascallos desprendidos dun cometa no seu período orbital ao redor do noso Sol que, como vemos, é menos noso do que pensamos. Hai moitas choivas ao longo do ano, preto de 90, pero só unhas poucas relevantes: desde as Cuadrántidas a principios de Xaneiro ata as fecundas Xemínidas en Decembro, aquelas con maior taxa cenital por hora ou THZ, é dicir, o número máximo de meteoros por hora; sen esquecer as Líridas de abril, as Oriónidas ou as Leónidas, entre outras.

Se as imaxinamos con perspectiva, todas son como pegadas sobre as que volvemos unha e outra vez no noso vieiro orbital; ao orixinárense nesa poeira deixada atrás, cruzan o plano orbital do noso planeta por moi lonxe que se atope o cometa. O entrañable Halley (1P / Halley é o seu título oficial) que ten o período dunha vida humana e nos visitará de novo en Xullo de 2061, é responsable de dúas chuvias de estrelas ao ano, non moi espectaculares: as Eta Aquáridas en Maio e as Oriónidas en Outubro, coincidindo con dous puntos de corte coa súa órbita de 76 anos dende a nube de Oort. As Perseidas, por outra banda, son po do cometa Swift–Tuttle (nome técnico 109p/Swift–Tuttle); foi Giovanni Schiaparelli (avó da modista de alta costura Elsa Schiaparelli) quen descubriu este vencello. E as espectaculares Xemínidas do noso inverno boreal serían faragullas doutro tipo de viaxeiro rochoso, un asteroide: (3200) Faetón, aludindo a outro mito, o de Phaeton:o fillo caído por guiar torpemente o carro do seu pai, o astro rei Helios.

Este menú variado de choivas, ballóns, sarabiadas ou froallos cósmicos ten algo en común: todas soan parecido. Riman, de feito. De novo no grego, o sufixo –idas empregábase en xenealoxías míticas co sentido de «descendencia». Doado: as Perseidas serían descendentes de Perseo, as Dracónidas de Draco e as Xemínidas de Xémeos. Unha filiación metafórica, por suposto. De feito, como todo o relacionado coas constelacións, depende só do punto de vista humano desde a súa posición na Terra, é dicir, son ilusións opticas e de perspectiva que a nosa especie comparte. Todos os meteoros semellan xurdir dunha rexión do ceo onde predomina unha constelación, do total de 88 recoñecidas pola Unión Astronómica Internacional, da que toman o seu nome como «descendentes ou procedentes de». Esta rexión denominouse radiante, xa que os meteoros en aparencia irradian de alí. Podemos velas rabuñando outro punto do firmamento; nese caso, debuxamos a súa liña imaxinaria e acabamos na constelación matricial. Se non é así, podería tratarse dun meteorito esporádico: un que non forma parte da choiva de estrelas, pero ao que queremos igual.

Para unha observación das Perseidas —amais de recomendarmos fuxir da contaminación lumínica, levar estera e termo con chocolate, aparcar o móbil e as súas luces e asegurarnos que non haxa nin moita nube nin moita Lúa— a constelación de referencia é Perseo, o heroe que montou a Pegaso, sempre preto del e de Casiopea e Andrómeda, as colegas de mito. Para as Leónidas, Leo, constelación fácil de ver xa que se atopa na franxa imaxinaria do zodíaco, a liña de eclipses, a eclíptica (o camiño aparente do Sol na esfera celeste visto dende a Terra). E o radiante das Camelopardálidas? E das Cuadrántidas? Aí cho deixo.

 

 

***

Ou ti! roxa estrela

que din que comigo

naciche, poideras

por sempre apagarte,

xa que non pudeche

por sempre alumarme…!

 

Rosalía de Castro. Follas Novas

 

Non sabemos a que estrela se refire Rosalía e se é unha licenza ou responde a un feito biográfico rastrexable cara a Febreiro de 1837: seica o monstroso e vermello Antares (anti-Ares, o que compite co planeta Marte), estrela vermella principal da constelación do Escorpión (Kalb Al Akrab, «o corazón do alacrán» en árabe); ou sería o mesmiño planeta Marte, cun aquel alaranxado que podería confudirse cunha estrela por ollos non expertos? A voz poética neste fragmento de Follas Novas non semella moi de acordo coa súa estrela, ou o seu destino. Pero non está claro cal é a «estrela vermella» que recibe o reproche.

Se acudimos ao Stellarium e nos remontamos á data de nacemento da autora, o 23 de Febreiro de 1837, alí vemos que pode tratarse en efecto do planeta Marte, en conxunción con Xúpiter, pero tamén entran en xogo Betelxeuse en Orión e Aldebarán, no Touro, como podes ver nesta captura:

Catro anos antes do nacemento da poeta galega en Compostela, durante o mes de Novembro de 1833, Denison Olmsted, astrónomo en Yale, rexistrou unha espectacular choiva de meteoros tras unha alerta dos seus veciños, en bo exemplo de ciencia cidadá. Observou que todos os meteoros, máis de 72.000 por hora (unha THZ bárbara), parecían xurdir dunha mesma rexión da bóveda celeste con algunha constelación predominante.

Esa choiva de outono parecía irradiar dende Leo e hoxe coñecémola como as Leónidas. Tratouse en realidade dunha tormenta de estrelas cadentes, é dicir, unha concentración significativamente maior de meteoros por hora, que no caso das Leónidas acontece cada 33 anos; coincidente co período orbital do seu cometa matriz, o Tempel-Tuttle.

 

 

O rexistro de Olmsted marcou un antes e un despois na astronomía, non só nos Estados Unidos: estaba en marcha unha nova visión daqueles luminarias chuzos de punta, agora cos ollos da ciencia. Outro evento cometario chegaría pouco despois, contra 1860, e aquí atopamos dúas posibles testemuñas un cadro de Frederic Church, The Meteor of 1860, e un poema de Walt Whitman, Ano de meteoros. É este último un texto ben elusivo, que se ben aparece no índice orixinal de Drum Taps, en 1865 —polo tanto engadido a Follas de Herba — na edición de Jorge Luis Borges que manexo como referencia non se inclúe.

E antes de nós tamén navegar no poema de Whitman, detéñome contigo nunha póla fascinante da ciencia dos astros: a que, exista ou non crime, recibe o nome de «astronomía forense». Seica unha denominación máis acertada sería a astronomía detectivesca ou a pesquisa astronómica. Congrega aos seus expertos ante obras de arte, literatura ou arquitectura na procura de indicios que esclarezan fenómenos celestiais. Unha especie de rexistro informal, sempre dende os ollos da arte. Na universidade de Texas, o astrónomo forense Donald Olson investigou a relación entre o óleo de Church e o poema de Whitman; sostén que ambos presenciaron o mesmo evento, o primeiro dende Catskill, o segundo dende a cidade de Nova York: o paso dun bólido esnaquizado en dous e escintilando durante máis de 30 segundos, evento que non se pasou por alto en xornais e revistas doutras partes do globo.

Whitman regalounos un dos seus poemas-río onde o lirismo non menoscaba a crónica, pero hoxe xa sabemos ben o que viu: un superbólido —isto é, un meteorito de masa, son apreciable e moi brillante, de magnitude superior á de Venus, que é -4— e non un cometa ( Whitman menciona meteoros e cometas indistintamente). E si, esfarelouse en anaquiños, como se apreza no cadro de Church e tamén nos versos.

 

 

 

 

(…)

Nin esquezo cantar o prodixio, a nave que navegou a miña baía,
esvelta e maxestosa, 600 pés de eslora, a Great Eastern navegou a miña baía
o seu veloz deslizar rodeada dunha miríade de dornas, non esquezo eu cantalas;

nin o cometa que dende o Norte chegou sen aviso, e prendeu no ceo
nin a súa inesperada procesión de meteoros enormes, faiscante ronsel, zoándonos as testas
(por un intre, un longo intre, arriounos bólidos de ultraterrena luz sobre as testas
e logo marchou, engulipado na noite e esvaeceuse;)
Igual ca eles, así de versátil, canto eu. Dun escintilar coma o seu
urdo e fago escintilar estes cantos.
Os cantos teus, ouh, ano do lusco e do fusco,
ano dos presaxios, ano da mocidade que amo
ano de cometas e meteoros tan fugaces e raros, ei, lo!

Aquí tes a un igual de raro e de fugaz
que revoa e rebole en ti, antes de caer, de se esvaecer

E que é senón este canto?
Que son eu 

senón un dos teus meteoros?

Walt Whitman

(Tradución de Estíbaliz Espinosa)

Non será a primeira nin a última vez que un «eu lírico» se identifique cun fenómeno celeste. A voz de Whitman «contén multitudes», esas que no seu tempo miraron o ceo con xenuína curiosidade e menos luces artificiais ca hoxe.

Futuras astrónomas forenses, boas novas: a arte da nosa especie está ateigada de referencias a meteoros e cometas, considerados —parafrasando a Whitman— lusco ou fusco, presaxios bos ou malos. Entre os presaxios benignos está a famosa estrela de Belén: en 1305 Giotto di Bondone pintou un cometa, probablemente o Halley, na Adoración dos Magos a xeito de astro guía, pois non esquezamos que os Magos da Epifanía cristiana eran, como todo sabio da Antigüidade, astrónomos (ou astrólogos, máis ben); en kármica homenaxe, Giotto foi o nome da sonda que se achegou ao cometa Halley en 1986.

Para presaxios terribles velaí os cometas exquisitamente reproducidos no Libro de Seda de Mawangdui na China, contra o século II a.C., onde se lles chama «estrelas vasoira» por mor da súa forma. Un nome con xeito, se consideramos que as estrelas fugaces xorden das varreduras dos cometas na súa traxectoria orbital. 

 

E como esquecer a marabillosa escena 32 do tapiz de Bayeux, disque bordada por Matilde, dona de Guillerme I o Conquistador, e as súas damas, afirmación que talvez sería recibida con flema normanda polos deseñadores e artesáns que, contra 1080, entrelazaron nese liño tal narrativa épica en la.

Isti mirant stella : «Estoutros fitan a estrela, con asombro», di o cadriño, a xeito de viñeta. Nela, un cometa de fíos de ouro encandea aos saxóns, que o interpretarán como desastre, mentres os normandos verán nel un pulo á súa conquista. O da botella medio baleira ou medio chea, pero alla normanda: cometa de bos meigallos onde ti ves cometa de mal de ollo. Xa sabemos quen gañou.

Malia que nos remontar no tempo implica aumentar o risco interpretativo, e ante a ausencia de probas concluentes, hai no entanto testemuños de posibles cometas na arte rupestre: na Toca do Cosmos en Brasil,  en Valcamonica no norte de Italia, nos petróglifos de Novo México… pero a ambigüidade está servida. Na Galiza encontramos claras representacións do disco solar en petróglifos, como no heliomorfo do Monte Gurita, en Porto do Son (A Coruña), pero nada de cometas nin de meteomorfos polo de agora. 

Na cultura popular, o cometa Halley leva séculos sendo un meme avant la lettre. Por exemplo, a lenda urbana renacentista da presunta excomuñón do cometa Halley polo Papa Calixto III —dos Borgia de toda a vida— no que sería unha astucia para conxurar o mal fario na guerra contra os turcos. Existiu, xaora, unha bula papal que ordenaba a Cruzada, pero sen mencionar o cometa en ningures. Como bo meme absurdo, a lenda tivo fortuna e viralizouse, espallada por, entre outros, o astrónomo francés Pierre-Simon Laplace. 

Supersticións en torno ao Halley chegaron até case os nosos días: hai pouco máis dun século, na penúltima halleyada de 1910, vendéronse pílulas anti-cometa, paraugas anti-cometa, máscaras antigás… todo porque o divulgador astronómico Camille Flammarion non viu imprudente soster que a cola cometaria ía atravesar a nosa atmosfera e o gas cianóxeno podía prendela e arrasar con toda a vida no planeta. En concreto o 18 de Maio, un mércores, así, en plena semana laboral. A histeria deu para xogos de cartas, abanos, as famosas pílulas (de composición descoñecida, unha burundanga de meteorito con azucre), a saber cantas cartas de amor a deshora, cantas confesións criminais… ata suicidios. 

Tamén para ficcións: Emilia Pardo Bazán publicou en 1911 Cometaria, un microrrelato onde o cometa Halley arrasa coa vida… con toda? Non! Quedan un par de irredutibles… é de supor que galegos: un refinado intelectual saído dun pazo emiliano e unha mociña baixo un pendello.«Mi fantasía se desataba. Se ofrecían a mi vista las espléndidas ciudades convertidas repentinamente en vastos cementerios» conta a narradora, diría que deleitándose.

Halley toma o apelido do seu investigador principal, Edmund Halley, pero deveu en nome de pía (aparece na serie Big Bang Theory como nome de nena), ou designando unha cadea supermercados en Galicia durante uns anos. Halley forma parte da cultura pop, é «cometa de confianza».

Volvendo ás belas artes, deteñámonos nun cometa que cómpre adiviñar, apenas unha pincelada: na tea do escocés William Dyce titulada Pegwell Bay, Kent: unha colleita datada o 5 de Outubro de 1858 (1860), na que vemos familiares seus recollendo fósiles na praia baixo a lene estela do cometa Donati no ceo. Xusto un ano antes, en 1859, Charles Darwin trasladara os humanos a unha nova paisaxe cósmica e terrestre en A orixe das especies: a paisaxe da ciencia.

 

 

 

Haiku en Guillermo

Choven Xemínidas.
Meteoros falan de ti
sen saber de ti.

Curiosidade, 2017.

A ciencia actual distingue entre meteoro, meteorito e meteoroide, un asteroide non maior de 50 m.diámetro que pervaga, espazo adiante. Pero lembra o mantra: só será un meteorito se toca a Terra. A maioría dos que aterran nas nosas paisaxes son condritas, meteoritos non diferenciados —que non experimentaron fusión despois da acreción, é dicir, que permanecen case igualiños a hai uns 4.500 millóns de anos— desprendidos dun asteroide. Por seren cousa tan prístina, poden custodiar un tesouro informativo sobre a orixe do sistema solar ou compostos orgánicos, son fósiles da creación dos planetas. Aproximadamente o 4,5% das condritas conteñen carbono, pero iso non as fai de contado portadoras de vida, por moito que nos tente a idea de que a vida vén do espazo, unha das hipóteses actuais. As minas de diamantes e as dos lápices están feitas de carbono tamén. As condritas, secasí, puideron traer auga dende outras rexións do espazo, e na auga a vida dáse «a todo amar», como di un verso rosaliano. Iso encaixaría na panspermia, a teoría de que a vida viaxa en asteroides ou cometas e por tanto a da Terra sería de orixe extraterrestre, xa que panspermia significa máis ou menos «sementes de, ou por todas partes». Unha teoría aínda en debate.

 

Así e todo, algunhas certezas esbozan un riso burlón. Por exemplo, a distinción entre asteroide e cometa foi revisada nos últimos anos grazas ao obxecto ‘Oumuamua (en hawaiano, «o primeiro mensaxeiro que vén de aló lonxe»), que disparou a imaxinación dos astrónomos. ‘Oumuamua é o primeiro obxecto errante interestelar que detectamos, un feito fascinante en si mesmo, xa que todos os cometas e asteroides son, por así dicilo, do noso arrabalde, o sistema solar.

 

De forma caprichosa  —alongado como un cigarro—,  apareceu como bumerán rebolado por ninguén e perdido a 26 km/s, superando a velocidade de escape do Sol, vagando desde a constelación de Lyra, similar a un asteroide pero non moi lonxe do que entendemos por cometa. A explicación da súa falta de cola foi no seu momento explicada pola baixa emisión de gas e po. Jessica Agarwal, astrónoma do Instituto Max Planck de Investigación do Sistema Solar en Gotinga, xustificaba en 2017 que en comparación cos cometas típicos, a súa taxa de desgasificación era pequena, pero existía. Nun estudo de 2023  precisaron a súa traxectoria inesperada debido á desgasificación do hidróxeno, a medida que o obxecto, definido como un cometa interestelar, se achegaba ao Sol. Se é finalmente un cometa, non se parece a ningún do noso sistema. 

O curioso é que xa fantaseáramos con algo así. Moitos astrónomos e divulgadores sinalaron a semellanza de ‘Oumuamua co asteroide-nave cilíndrica da novela Cita con Rama de Arthur C. Clarke, clásico da ciencia ficción. Unha casualidade, claro. Pero os sapiens estamos programados para buscar patróns e coincidencias e a imaxinación da natureza supón un desafío para a nosa; cando se anticipa unha fantasía humana (e Clarke medrou na era pre-astronáutica) e a natureza parece copialo, e non ao revés, reconciliámonos un pouco coa nosa especie, por costume imitadora e invasoraa.

Clarkiano ou non, o astrofísico Avi Loeb abriu a polémica de que non descartaba que ‘Oumuamua se tratase dunha nave alieníxena, e que fica á espera do que un meteorito interestelar (IM1) revele. Sobra dicir que todo o que sostén Loeb é collido con pinzas escépticas, á espera de evidencias tan extraordinarias como as súas afirmacións.

Así como o Max Estrella de Luces de Bohemia se poñía estupendo, nós poñémonos cada vez máis interestelares. Dende 1I/’Oumuamua tivemos a 2I/ Borisov e as evidencias que agarda Loeb encóntranse en forma de esférulas nun meteoro, IM1, caído no Pacífico en 2014 e que agora se reivindica interestelar tamén.

Neste mes de Setembro talvez albiscaremos sobre o horizonte o cometa non periódico Nishimura, do que agora se sospeita que podería ser interestelar. Haberá que mirar ao Leste antes do mencer, con prismáticos mellor, pola constelación de Leo, e buscar ese leve ronsel. E saudar, por se acaso. Desexo non fai falla pedir ningún. Cometas e asteroides son xoias preservadas en frío que escaparon da evolución planetaria para seguir outros camiños.

Mentres tanto, outros obxectos e fenómenos que nin sequera imaxinamos hannos revelar máis preguntas. Os cometas e asteroides son xoias preservadas en frío que escaparon da evolución planetaria para seguir outros camiños. Ás veces caerá unha choiva de meteoros tras deles -non só exclusivos do noso planeta, non vaiamos pensar: todo planeta con atmosfera pode telos-, pero tanto nos terá saber ou non que desexo pedir: velos e saber deles xa é alucinante en si.

Meteoros e cometas seguen anoando beleza e violencia, como en xeral case todo o (pouco) que sabemos do universo. E indiferenza. Non se saben fermosos, obxectos de desexo ou destrución, ou, por moito que os bautizemos mensaxeiros, garanten unha intelixencia concreta cun propósito.

Se os dinosauros (non avianos) chegaron a estas mesmas conclusións hai 66 millóns de anos, de nada lles serviu ante o asteroide que acabou con case todos eles.

Acabarán as pedradas interestelares con esta civilización que sei fai chamar —cunha modestia exemplar para o resto de especies— sapiens? Antes que nós mesmos? O cine e a fantasía xa nos plantaron neses escenario en innumerables guións, en series, vídeoxogos… tamén na poesía. Nun deses cometas de trenza lingüística que son os poemas, alguén matinou se sería un meteorito o que acabou coa lendaria illa da Atlántida que, en superposición cuántica, existe e ao mesmo tempo non existe, como toda criatura imaxinaria que cruza o firmamento dun cerebro e aterra nunha páxina.

Así o escribiu a Nobel polaca Wislawa Szymborska, non sen retranca, neste fragmento final do poema Atlántida:

Incapaces de servir
en serio como moralexa.

Caeu un meteorito.
Non era un meteorito.
Un volcán entrou en erupción.
Volcán non era, non.
Alguén berrou algo.
Ninguén nada.

Nesta máis ou menos Atlántida.

Wislawa Szymborska

 

 

Baseado no artigo orixinalmente escrito por Estibaliz… Espinosa en Xullo-Agosto de 2018 para o Cuaderno de Cultura Científica.