«Toda creatividade é resultado dunha rebeldía», afirma Julia Kristeva en Tola verdade. ¶ Falar de vangardas é como falar dunha rosa dos ventos: son moitas e variábeis as direccións, mesmo hai quen nomea 32 ventos, pero o que teñen en común é esa enerxía de provocar un abaneo, alerta ou espertar alí por onde pasan.¶ Mais hai ventos e ventiños. Os verdadeiros avances culturais e sociais, que cambiaron o maxín e tamén a vida, tiveron esa condición de vangardas que se abriron paso na intemperie, con novas ideas e novas formas, que mudaron o xeito de ver o mundo, desvelando o oculto ou o que non estaba «ben visto», e que deixaron de pegada algo máis que unha moda no peiteado. ¶ Ocorre que cando voa algo novo saen todas as gaiolas detrás. Tamén as palabras, como os espíritos rebeldes, son engaioladas. No proceso de domesticación e corrosión da linguaxe, a expresión «vangarda» ou «vangardista» foi metida nunha vitrina de curiosidades históricas. De tal xeito que falar de «vangardas» chegou a ser sinónimo dun período cultural pretérito. Ou o termo foi apropiado con uso banal, como facía ver Paul Virilio cando citaba con sarcasmo a aquel «costureiro célebre» (deseñador de moda, dirían as crónicas) que proclamaba: «Eu non fago publicidade, creo acontecementos!». ¶ Mais hai palabras que levan mal as cadeas de mascota institucional ou os flashes publicitarios. A rebeldía creativa, o compromiso, a vangarda, foxen das gaiolas cando necesarias. Como neste tempo, cando non nos enfrontamos a unha «crise sanitaria» senón a unha «crise total», e o dilema que se presenta é caos ou comunidade. Ou resignarse á deriva dun capitalismo entolecido, nun réxime de darwinismo social e desfeita ecolóxica, ou poñer os alicerces dunha «utopía austera», en expresión do antropólogo Emilio Santiago Muíño. Esa supón repensar outras formas de abundancia. Abundancia comunitaria, abundancia en lecer, abundancia erótica, abundancia ecolóxica. Abundancia rebelde. Abundancia creativa. Velaí a vangarda de hoxe. Ei-la rosa dos ventos.