Levo un tempo no que todos os debates cos meus colegas rematan igual: cunha tapa de tortilla (si, a de Pontejos é a mellor da Coruña mentres alguén non demostre o contrario) e unha frase lapidaria. «Pois iso é o que din os datos». Debe ser a nosa particular versión da lei Godwin. A medida que unha conversa se alarga, a probabilidade de que apareza unha comparación na que se mencione a Hitler ou aos nazis tende a un. Pois igual, pero mudando nazis por estadísticas.

Da igual o tema. O paro. As Copas de Europa. Ou o ránking das mellores tortillas da cidade. Sempre haberá unha cifra para facerse coa razón. O caso é que non debe ser só noso. Case me atrevería a dicir que se trata dunha praga bíblica: o mundo binario, «criptomonedas falsas en el imperio la postverdad» que cantan Ivan Ferreiro e Love of Lesbian, expandido dun lado ao outro do Atlántico.

Pois se aquí se fixo célebre o universo paralelo de ese partido fascista del que usted me habla, esas que din que «a las mujeres maltratadas hay que darles todas las ayudas del mundo, claro, pero no se pueden destinar ayudas a cien maltratadas, cuando sólo tres son reales», do outro lado do muro houbo quen chegou a presidente cunha factoría de estadísticas al gusto.

Porque se algo teñen os números é que son o mellor para mentir. Disque iso xa o dixo Mark Twain: «Hai tres clases de mentiras: as mentiras, as malditas mentiras e as estadísticas». Aínda que quizais resulte máis clarividente botarlle un ollo a ese Cómo mentir con estadísticas de Darrell Huff.

«El promedio de los componentes de la promoción 1924 de la Universidad de Yale —informaba la revista Time, refiriéndose a un artículo aparecido en el Sun de Nueva York— gana 25.111 dólares al año.» ¡Magnífico! Pero, espere un momento. ¿Qué significa esta cifra impresionante? ¿Según parece, es prueba de que si envía a su hijo a Yale no tendrá usted que trabajar en su vejez ni él tampoco?

A resposta, pódena atopar aquí.

Trátase, a fin de contas, do mesmo truco ao que nos enfrontamos cada poucos meses cando nos din que o salario medio en España é de 23.156,3 euros brutos. Xa lles podo dicir eu que somos maioría os que non levantamos iso ao ano. Pero como dicía no primeiro artigo desta serie, os datos contan co minipunto de seren, presuntamente, obxectivos. E así tragamos co descenso mensual nas cifras do paro (a estas alturas un desempregado debería ser unha especie en perigo de extinción) ou cos sucesivos fracasos nas predicións electorais. Seica case un século despois, con Twitter e todo, aínda non escoitamos falar do célebre caso do Literary Digest.

Máis ala das fake news, que levan séculos existindo e mesmo serviron de escusa para unha guerra en Cuba, a grande ameaza deste tempo son as medidas verdades, que a fin de contas tamén levan aí toda a vida: mentiras cun cheo de verdade. Basta con emitir só a parte da mensaxe que nos interesa ocultando aquilo que non. Velaí o exemplo claro do desemprego: é verdade que baixa o paro, pero tamén que descenden a poboación activa, que moit@s emigran e outros tant@s deixan de buscar traballo.

Ante o descrédito dos medios de comunicación, son moitos os cidadáns que reclaman «menos opinión e máis información»: «Eu o que busco é que me conten os resultados das eleccións en Andalucía, non se a opinión sobre tal ou cal», dicíanme hai pouco dous deses amigos da tanda das tortillas, sen reparar na falacia da suposta obxectividade.

-Aquí tes os resultados, na web oficial. Agora como o contas. Porque o PSOE gañou e perdeu as eleccións ao mesmo tempo. Como o gato de Schrödinger. O mero feito de observar a realidade obríganos a posicionarnos ao contala.

Ben fariamos en reclamar máis honestidade e menos obxectividade. Porque as mentiras máis perigosas son as que nos coan baixo a aparencia de neutralidade nese mundo en branco e negro que debuxan os números en ditadura.